قلعه بهستان زنجان
در این بخش از وب سایت مجله گردشگری تاپ توریست شما را با قلعه بهستان زنجان آشنا خواهیم کرد. برای آشنایی با این جاذبه عحیب و دیدنی در زنجان در ادامه با ما همراه باشید.
زنجان یکی از استان‌های ایران است که در شمال غربی ایران قرار گرفته و از مناطق ترک‌‌نشین محسوب می‌شود. جاذبه‌های طبیعی و تاریخی این استان را نمی‌توان نادیده گرفت زیرا زنجان با داشتن آب و هوایی خاص و خنک، به عنوان بهشتی معتدل شناخته می‌شود که هر ساله و به خصوص در تابستان، میزبان عده‌ی کثیری از طبیعت دوستان است. یکی از جاذبه های دیدنی این استان قلعه بهستان در شهر ماهنشان زنجان است.
قلعه بهستان (Behestan Castle) یا کهن دژ در شهرستان ماهنشان در استان زنجان و در نزدیکی روستای بهستان و در کنار رود قزل اوزن قرار گرفته است. قدمت این دژ به دوره مادها بازمی‌گردد. نام دیگر این جاذبه، «قلعه دیو» است، چون مردم قدیم معتقد بودند دیوها روی تخته سنگ‌های مسطح بالای ستون‌های قلعه که ظاهری عجیب هم دارد، استراحت می‌کنند. شهرستان ماهنشان، یکی از شهرستان‌های استان زنجان در فاصله ۱۱۳ کیلومتری غرب زنجان است و قدمتی ۴۰۰۰ ساله دارد.
این قلعه در کنار رود قزل‌اوزن و دقیقا پایین جاذبه معروف دیگری به نام دودکش جن ماهنشان قرار دارد. ظاهر قلعه هم برخلاف سایر قلعه‌های باستانی کمی عجیب و داخل همین دودکش‌های جن ساخته شده است که ظاهری متفاوت به قلعه می‌دهد. شکل ظاهری بیرون قلعه شبیه دیواره‌ای از دودکش‌های به هم چسبیده و تعدادی دودکش‌های جدا است.
دلیل ساخت قلعه
در مورد انگیزه و دلایل وجود قلعه بهستان و ساخت آن در منطقه می‌توان چنین تصور کرد که با توجه به شرایط خاص آن زمان، حاکمان محلی به یک مکان مستحکم و مناسب تدافعی که بتواند از خود و مردم دفاع کنند، اقدام به ساخت آن کرده‌اند.
سازندگان قلعه با در نظر داشتن طرح اولیه، اقدام به کندن کوه و تخلیه خاک‌ها و سنگ‌ها کرده‌اند و اتاقها را به وجود آوردند و به هر تعدادی که به اتاق‌های آن اضافه شده راه‌های ارتباطی آن‌ها به مجموعه نیز به صورت دالان‌هایی افزوده شده است. برخی از مردم محلی این آثار را به دلیل شکل عجیبشان «دودکش جن» یا «تخت دیو» می‌نامند.
تاریخچه
مادها از طریق کناره‌های رودخانه قزل اوزن وارد فلات ایران و در روستاهایی مثل مادآباد در ۱۵ کیلومتری شهر ماهنشان مستقر شدند. وجود قلعه‌های دفاعی مثل قلعه بهستان در ۱۲ کیلومتری ماهنشان معماری زیبا و هنرمندانه‌ای را به نمایش گذاشته است. در دوره افشاریه این منطقه محل استقرار ایل افشار بوده است که بیشتر در حاشیه رودخانه قزل اوزن ساکن بودند.
تا قبل از این گفته می‌شد که قلعه بهستان در دوره ساسانیان یا به گفته برخی دیگر از کارشناسان به دوره‌ی هخامنشیان برمی‌گردد، اما بررسی تازه‌تر نشان داده است دیرینگی این دژ به دوره مادها می‌رسد. قلعه بهستان یکی از ۲۰ قلعه تاریخی شهرستان ماهنشان است که دوران استفاده و رونق از آن تا دوره‌های اسلامی و قرن ۵ تا ۷ هجری قمری تخمین زده می‌شود.
سفال‌های در این قلعه پیدا شده‌اند که مربوط به دوران اسلامی است. وجود سفال‌های بدون لعاب ساده و طرح زینتی و تنها دارای شکل‌های هندسی، همچنین پیدا شدن قطعات سفال‌های با زیرلعاب‌های با رنگ سبز و کرم حیات در این قلعه تا قرون پنجم هجری قمری مصادف با دوره اسلامی را به خوبی به اثبات می‌رساند. بقایای دژ بهستان در سال 1365 در فهرست آثار ملی به ثبت رسیده است.
با توجه به مطالعات و پژوهش‌های انجام گرفته درباره قلعه‌های تاریخی استان زنجان و گمانه‌زنی در قلعه‌های دیگر استان زنجان می‌توان چنین نتیجه گرفت که قلعه روستای بهستان در گام اول به‌عنوان مرکز سیاسی و اداری منطقه و در گام دوم به‌عنوان محل استقرار حاکم منطقه ساخته شده است.
مشخصات قلعه
جنس قلعه مانند جنس دودکش‌ها از خاک سفت شده است. شکل این قلعه، درواقع نوعی سنگ (خاک خیلی سفت‌شده) قارچی‌شکل است که بر اثر فرسایش پدید آمده و به مناره‌ای بلند و نازک شبیه است که سنگ دیگری روی آن قرار گرفته است و در اصطلاح زمین‌شناسی به این پدیده‌ها «دودکش پری» (Hoodoo) گفته می‌شود.
طبقات بالای این قلعه برای دفاع و طبقات پایین‌تر به عنوان زاغه و محل نگهداری آذوقه مردم استفاده می‌شد. این دژ دارای راه پلههای زیگ زاگی در ضلع‌های غربی و شرقی است که روزگاری از پایینترین قسمت ضلع شمالی آن شروع می‌شده است که به دلیل فرسایش طبقات پایینی آن، تردد در این مسیر خطرناک و تا حد زیادی ناممکن شده است.
راه پلههای ضلع شمال‌غربی قلعه به عنوان یکی از مناطق دست‌نخورده و سالم دژ بهستان به حساب می‌آید که بالای این پله‌ها، اتاقی به شکل محراب‌های مسجد تزیین شده که به دوره اسلامی تعلق دارد. اجرای این نوع طاق تزیینی ویژه دوران معماری اسلامی و یادآور کوچه‌های سرپوشیده طاق‌دار در شهرهای این دوره است. در حال حاضر به دلیل تخریب زیاد این بخش، تنها با کوهنوردی می‌توان به بالای قلعه با تخته سنگ‌های عظیم مسطح رسید.
فضای کلی قلعه بهستان به ۳ دسته اتاقها، دالان‌ها و راه‌پله‌ها تقسیم می‌شود که دارای سقفی تیزه است و روی دیوارها هم سوراخ‌هایی به شکل مثلث یا مدور قرار دارد که محل گذاشتن پیه‌سوز یا هر وسیله روشنایی بوده است. آب قلعه با استفاده از لوله‌های آب گِلی نیم‌متری به اسم «گنگ» تامین می‌شده است.
- دالان‌ها
همانطور که در ابتدای مقاله اشاره کردیم، دالان‌های ارتباطی به صورت راهروهای عمومی برای راحتی دسترسی به اتاقها و سایر قسمت‌ها بوده است. عرض پهن‌ترین این دالان‌ها به 3 متر می‌رسد.
- اتاقها
اتاق‌های بزرگ
این اتاقها دارای اندازه‌های یکسانی نیستند. در بررسی‌های صورت گرفته، ابعاد اتاقها 5 در 2.60 متر و ارتفاع آن از کف تا سقف به 2.70 متر می‌رسد و سقف مسطحی دارند. در قسمت انتهایی بعضی از این اتاقها فضای کوچک‌تر به ابعاد یک در یک متر در نظر گرفته شده که ظاهرا نوعی انباری بوده است.
اتاق‌های کوچک
در ساخت این اتاقها نیز از اندازه یکسانی تبعیت نشده است. اندازه بیشتر آن‌ها 2 در 2.50 متر و ارتفاع آن 2.40 و تعدادی از این اتاقها دارای سقف تیزه‌دار جناغی هستند. دو سمت ورودی دیوار اتاقها، گودی‌های مثلث شکل کوچک یا مدور کنده شده که هدف از ایجاد آن‌ها روشنایی محوطه بوده است. هر چقدر مساحت اتاقها بزرگ‌تر باشد، تعداد و اندازه سوراخ‌های روشنایی نیز بیشتر می‌شود به طوریکه در یکی از این اتاق‌های بزرگ تعداد آن تا هشت عدد می‌رسد.
در پایینترین ضلع شمال شرقی قلعه مشرف بر رودخانه قزل‌اوزن اتاقی دیده می‌شود که سطوح دیواره‌های داخلی و کف آن دارای گچ است که احتمالا به منظور سکونت از آن استفاده می‌کردند. از قسمت‌های مهمی که تا امروز دست‌نخورده و سالم باقی مانده، ورودی یکی از راه پلههای ضلع شمال‌غربی قلعه است که دسترسی به آن به خاطر فرسایش بسیار سخت است.
- پله‌ها
با وجود راه پلههای زیاد با عرض یک متر که اقتباس از راه پله‌ی بناها و مناره‌های دوره اسلامی است، متاسفانه بعلت دسترسی خیلی سخت به سطح بالایی قلعه و خطری که بازدیدکننده‌ها را تهدید می‌کند، استفاده از پله ها ممکن نیست و تنها راه رسیدن به آن‌ها استفاده از عملیات کوهنوردی صعود است. قلعه بهستان در مجموع ۶۴ اتاق و دو راه پله دارد که برای ساختن اتاق‌های آن کوه‌ها را حفر کرده‌اند.
این دژ دارای راه پلههای مارپیچ در قسمت‌های غربی و شرقی بوده که زمانی از پایینترین قسمت ضلع شمالی آن شروع می‌شده و حالا جز ویرانه ای از آن باقی نمانده است. راه‌پله‌های ضلع شمال‌غربی قلعه بهستان به عنوان یکی از مناطق دست‌نخورده و سالم دژ به حساب می‌آید. قسمت بالای قلعه بهستان با گچ اندوده شده و داخل آن حوضی با ابعاد 7 در 3 متر و از جنس سنگ و ساروج قرار دارد.
با توجه به جنس خاص این قلعه (خاک سفت‌شده) به علت وزش بادهای تند، فرسایش، همچنین عبور رودخانه قزل‌اوزن از کنار قلعه، متاسفانه در حال تخریب است که نیاز به مراقبت و توجه بیشتری نسبت به قلعه‌های سنگی دارد.
جاذبه های اطراف
- دودکش جن
- کوه‌های آلاداغلار
- چشمه‌های آبگرم ماهنشان
- دریاچه پری ماهنشان
- قلعه کل بلاغی
- منطقه قارقالان
- روستای مادآباد
چطور به قلعه بهستان زنجان برویم ؟
برای رسیدن به این قلعه باید از زنجان به سمت شهر ماهنشان بروید، ۲۰ کیلومتر مانده به ماهنشان وارد جاده ماهنشان به بهستان شوید. بعد از رسیدن به شهر ایگلی بلاغ وارد جاده فرعی قلعه بهستان شوید که در نهایت شما را به این قلعه زیبا و همچنین دودکش جن می‌رساند.
آدرس: استان زنجان، شهرستان ماهنشان، روستای بهستان
فیلم قلعه بهستان زنجان
مقالات گردشگری بیشتر بخوانید:
- معرفی بهترین سوغات و صنایع دستی زنجان | Zanjan
- گنبد سلطانیه ، سومین گنبد بزرگ جهان در زنجان | Zanjan
- دیدنی های سلطانیه ، مهمترین شهر دوران ایلخانی ، زنجان | Soltanieh
- مکان های گردشگری ماهنشان ، زنجان | Mahneshan
- گشتی در شهر سجاس ، زنجان | Sojas
- دیدنی های شهر سهرورد ، زنجان | Sohrevard
- مکان های دیدنی شهر آب بر ، زنجان | Abbar
- معرفی دیدنی های صائین قلعه ، زنجان | Sain Qaleh
- آشنایی با بهترین دیدنی های خرمدره ، زنجان | Khorramdarreh
- معرفی دیدنی های شهر هیدج ، زنجان | Hidaj