مجموعه باغ صفوی قزوین
در این مقاله از وب سایت گردشگری تاپ توریست شما را با مجموعه باغ صفوی قزوین آشنا خواهیم کرد. در ادامه مطلب همراه ما باشید تا درباره این مجموعه تاریخی در شهر قزوین بیشتر بدانید.
شهر قزوین در عصر صفویان، به علت قرارگیری بر سر راه جاده ابریشم و شرایط جغرافیایی و سیاسی آن زمان، حائز اهمیت شد. به همین دلیل، توانست تا مدتی عنوان پایتختی صفویان را نصیب خود کند. انتقال پایتخت از تبریز به قزوین باعث شد تا بناها و عمارت‌هایی با شکوه و در شأن پایتختی آن، در این شهر بنا شود. از جمله این عمارت‌ها و بناها می‌توان باغ صفوی را نام برد؛ که مجموعه‌ای از چند بنا می‌باشد.
مجموعه باغ صفوی قزوین (Safavieh Garden) که با نام های دیگری چون باغ سعادت آباد، باغ فرهنگی قزوین، دولتخانه صفوی یا ارگ تهماسبی نیز شناخته می شود، مربوط به دوره صفوی-قاجار است و در قزوین، مابین خیابان هلال احمر و پیغمبریه، سبزه میدان و خیابان سپه واقع شده است. این مجموعه در سال ۱۳۸۶ به عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.
مجموعه باغ صفوی دارای بیش از ۶ هکتار وسعت می‌باشد و از سردر عالی‌قاپو در شمال و ابتدای خیابان سپه قزوین آغاز شده و در انتها به محوطه کاخ چهلستون قزوین اتصال می‌یابد و در طول مسیر خود با گذشتن از چندین حیاط و محوطه باز، می‌توانید آثار و بقایای به جا مانده از دوره‌های مختلف صفوی، افشاریه، زندیه و قاجاریه را یکجا مشاهده نمایید.
تاریخچه
بعد از اینکه شاه طهماسب قزوین را به عنوان پایتخت خود انتخاب کرد، با تاسیس دولت خانه و سکونت اشراف و مقامات در قزوین، چهره شهر شروع به تغییر کرد و دوران اوج قزوین رقم زده شد. در همین دوران، به دستور شاه طهماسب معماران برجسته کشور گرد هم آمدند و کار ساخت و طراحی این مجموعه و باغ درون آن شروع شد و تا دوران قاجار و حتی پهلوی طول کشید، اما از همان ابتدا این مجموعه، باغ صفوی نام گرفت.
بناهای مختلف مجموعه باغ صفوی
مجموعه باغ صفوی متشکل از چند بنا است که به معرفی هر یک از آن‌ها می‌پردازیم؛
- سردر عالی قاپو
- کاخ چهلستون (عمارت کلاه فرنگی)
- عمارت نادری
- عمارت پهلوی و عمارت قاجاری
- گراندهتل
- موزه قزوین
- مدرسه امید
- پیغمبریه
سردر عالی قاپو
سردر عالی قاپو یکی از ۷ دروازه باغ صفوی بوده است. این سردر در زمان شاه طهماسب ساخته و در زمان شاه عباس دچار تغییراتی شد؛ که از جمله این تغییرات می‌توان به کوچکتر شدن طاق ورودی‌ها اشاره کرد. در زمان قدیم، در مقابل این سردر خیابان سپه، اولین خیابان ایران قرار داشته است، می‌توان تصور کرد که رفت‌وآمد و هیاهوی بسیاری در مقابل این سردر وجود داشته است.
سردر از قوسی پنج او هفت و هشتی بسیار زیبا همراه با تزیینات که اکثرا تخریب شده‌اند و گنبدی که بر روی هشتی قرار گرفته است، تشکیل شده است. در دو طرف هشتی، پلکان‌هایی به سمت اتاق‌های بالا که محل استقرار نگهبانان و نقاران بوده است، ختم می‌شوند. جنس کف سردر سنگفرش و پایین‌تر از سطح خیابان کنونی و دارای شیبی کم به سمت داخل باغ می‌باشد، که انسان را به داخل باغ هدایت می‌کند.
متأسفانه تزیینات سردر مخصوصا نقاشی‌ها و دیگر تزیینات هشتی آن به‌طور کل تخریب شده‌اند و در حال حاضر تنها کاشی‌کاری‌های معرق را در ورودی سردر، بالای قوس، به عنوان ازاره در پایین بنا؛ و در ردیفی در بدنه بنا که خطی روی آن نوشته شده است می‌بینیم. این کتیبه خود از تزیینات سردر محسوب میشود. خط آن را علیرضا عباسی به خط ثلث جلی نوشته است و مضمون آن، تقدس و تکریم شاهان و آرزوی نابودی دشمنان آنهاست.
در دو سمت شرقی و غربی بنا نیز ساختمان‌های دیگری قرار دارد. قسمت غربی را به عنوان چاپخانه تا سال‌های اخیر استفاده می‌کرده‌اند که در ابتدا محل نگهداری ستوران بوده است. قسمت شرقی که بعدها به بنا افزوده شده است نیز در ابتدا رختشویخانه بوده است و بعدها تبدیل به مدرسه‌ای به سبک اروپایی به نام امید شاه شد. این بنا خشتی و بر روی پی سنگی قرار دارد.
کاخ چهلستون (عمارت کلاه فرنگی)
کاخ چهلستون (عمارت کلاه فرنگی) به دستور شاه طهماسب ساخته شد و از مهم‌ترین بناهای این مجموعه و کلا، شهر قزوین به حساب می‌آید. این عمارت بین باغی با درختان بلند و فضایی سر سبز قرار گرفته است که در حال حاضر سبزه میدان نام دارد و محل تفریح و گذران اوقات فراغت مردم قزوین می‌باشد. این بنا با تقلید از بناهای تبریز و با استفاده از مکتب اصفهانی ساخته شده است.
با توجه به عمارت‌های تبریز، شاه دستور داد این بنا را نیز مزین به نقاشی کنند تا تداعی‌کننده کاخ‌های تبریز باشد؛ در نتیجه، بهترین و زبده‌ترین نقاشان جمع شدند و چهلستون را به نقاشی‌هایی با مضامین قصه‌های شیرین و فرهاد، لیلی و مجنون، صحنه‌های رزم و مسابقات چوگان و شکار و… مزین کردند. از مهم‌ترین ویژگی‌های این کاخ همین نقاشی‌های دیواری است.
متأسفانه به دلیل تغییر کابری بنا به ساختمانی نظامی و نیاز به فضایی خشک و به دور از تزیینات، تمامی نقاشی‌ها تخریب یا روی آن‌ها را با گچ پوشانده‌اند. یکی دیگر از دلایل تخریب نقاشی‌ها، تغییر حکومت‌هاست؛ زیرا هر حکومتی با روی کار آمدن خود برای نشان دادن اقتدار خود و از بین بردن آثار حکومت سابق، نقاشی‌های قدیم را تخریب یا روی همان‌ها نقاشی‌های دیگری را ترسیم می‌کرده‌اند. این بنا در حال حاضر، به عنوان موزه خوشنویسی قزوین محل نگهداری آثاری ارزشمند از خطاطی‌ها و کتاب‌های قدیمی و… است.
عمارت نادری
عمارت نادری در ضلع غربی حیاط بسیار وسیعی به نام قلعه بیگی و در سمت شرقی سر در عالی قاپو واقع شده بود و از سمت شمال به چهلستون و اداره پست و تلگراف و از جنوب تا انتهای دیوار سالن فعلی تربیت بدنی ادامه داشت و یکی از قصرهای مهم شاه طهماسب صفوی بوده است و پس از دوره صفویه رو به ویرانی می‌نهد و زمانی که نادرشاه افشار برای ضبط موقوفات به نفع سپاهیان مملکت به قزوین می‌آید، دستور به مرمت آن می‌دهد.
ولی پس از گذشت چندین سال به حیاط قلعه بیگی معروف شد و به محل سربازگیری و ژاندارمری مبدل می‌گردد بنا دوباره در دوره پهلوی اول مورد بازسازی قرار می‌گیرد ولی مدتی بعد، بار دیگر مورد بی‌توجهی قرار گرفت و در حالی که مجددا رو به ویرانی گذاشته بود در سال‌های پایانی حاکمیت رضا خان به‌طور کامل تخریب میشود. این بنا کاملا تخریب شده است و هیچ اثری از آن باقی نمانده است، و تنها نقشه‌های موجود در میراث فرهنگی حاکی از وجود این بنا در قدیم است.
احتمالا عمارت نادری، از مهم‌ترین عمارت‌های این باغ محسوب می‌شده است. این بنا در داخل باغ، و در سمت شرق سردر عالی قاپو قرار داشته است. در اسفند ماه ۹۲، مدیرکل میراث فرهنگی و گردشگری استان قزوین اعلام نمود، در بررسی‌های باستان‌شناسسی و آواربرداری در ضلع شرقی مجموعه دولتخانه صفوی، ورودی عمارت «نادری» ـ یکی از کاخ‌های صفوی ـ پیدا شد؛ که وی بنای مزبور را متعلق به دوره صفوی و و ورودی عمارت «نادری» است که پس از تخریب و ساخت‌وسازهای جدید به عنوان زورخانه (ورزش باستانی) از آن استفاده می‌شد.
عمارت پهلوی و عمارت قاجاری
این دو بنا که در کنار یکدیگر قرار دارند، در دوره متفاوت ساخته شده‌اند. عمارت قاجاری که دارای تزیینات و سرستون‌های زیبایی است و در حال حاضر در حال مرمت و بازسازی است. در جلوی این عمارت حوضی قرار دارد که فضای زیبایی را ایجاد کرده است.
عمارت پهلوی، در زمان پهلوی ساخته شد و دارای تزیینات خاصی نمی‌باشد. این بنا در دو طبقه ساخته شده است. بعدها هر دو بنا به عنوان شهربانی استفاده می‌شده است. طبقه پایین نقش بازداشتگاه را داشته است و طبقات فوقانی کاربرد اداری داشته‌اند. حیاط پشت این دو بنا نیز به عنوان حیاط زندان استفاده می‌شده است.
گراند هتل
گراند هتل یکی از بناهای دولتخانه صفوی است. بعد از حیاط به محوطه گراند هتلی وارد می‌شویم که در حال حاضر، محصور و در حال بازسازی می‌باشد. این هتل، از اولین و قدیمی‌ترین هتل های ایران است. این بنا از داخل باغ ۳ طبقه و از خیابان ۲ طبقه دیده میشود و این امر به دلیل اختلاف سطح باغ و خیابان است.
طبقات این هتل از ایوان‌هایی ستون دار و اتاق‌هایی برای استقرار مهمانان تشکیل شده است. در مقابل این هتل سینمایی به نام گراند سینما وجود داشته است که اکنون اثری از آن نمی‌بینیم و از داخل هتل به سینما راهی وجود داشته است. این سینما دو بار دچار سانحه آتش‌سوزی شد، بار اول آن را بازسازی کردند اما بار دوم سینما به کلی از بین رفت.
موزه قزوین
موزه قزوین در شرق مجموعه باغ صفوی قزوین قرار دارد. اشیای این موزه به چند گروه تقسیم می‌شوند. برخی از این اشیاء که بیشتر ظروف سفالی و اشیای مفرغی است، به هزاره‌های سوم و اول پیش از میلاد تعلق دارند. سایر اشیای این موزه مربوط به دوران اسلامی از قرون اولیه تا عهد معاصر است. یکی از جذابیت‌های این موزه به دلیل داشتن مهره‌های آن است.
این موزه در حقیقت موزه‌ی باستان‌شناسی است و بالغ بر هفت‌هزار شی قدیمی و کم‌نظیر در آن نگهداری و نمایش داده میشود. این اشیا مجموعه‌ی وسیعی از مجسمه‌ها، زیورآلات، ظروف سفالی، سکه‌ها، سنگ‌ها و درب‌های قدیمی، وسایل جنگی و بسیاری دگر را دربرمی‌گیرد. قدیمی‌ترین اشیاء موزه پیکرهایی انسانی و یا جانوری است که دارای قدمتی بالغ بر شش‌هزار سال قبل از میلاد مسیح است.
مدرسه امید
مدرسه امید اولین مدرسه نوین ساخته شده در قزوین می‌باشد که مربوط به دوره پهلوی است و در خیابان سپه، جنب سر درعالی قاپو قرار دارد. در آبان ماه سال ۱۳۹۱، این مدرسه به عنوان مرکز اسناد و کتابخانه میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان قزوین معین گشت و با نام کتابخانه دکتر دبیر سیاقی و مرکز اسناد مدرسه امید نام‌گذاری شد.
پیغمبریه
این بقعه آرامگاه چهار تن از پیامبران يهودى به نام‌های سلام، سلوم، القیا، سهولی می‌باشد. علاوه بر این پیامبران امامزاده صالح بن حسن نیز در این مکان مدفون است و همچنان دایر و محل زیارت مریدان آنان است.
چطور به مجموعه باغ صفوی برویم ؟
همانطور که در ابتدای مطلب گفتیم این مجموعه مابین خیابان هلال احمر و پیغمبریه، سبزه میدان و خیابان سپه واقع شده است. بنابراین برای بازدید از این مجموعه تاریخی ابتدا باید به خیابان هلال احمر قزوین بروید و در آنجا به راحتی مجموعه صفوی را پیدا کنید.
آدرس: استان قزوین، قزوین، خیابان هلال احمر
ساعت بازدید: همه روزه 24 ساعته
هزینه بازدید: بازدید از محوطه باغ صفوی و بناهای موجود در آن رایگان است، اما ورود به برخی بناها و بازدید از داخل آن ها مشمول هزینه است و در ساعات خاصی امکان پذیر است.
مقالات گردشگری بیشتر بخوانید:
- سوغات قزوین چیست ؟
- دریاچه اُوان الموت ، قزوین | Qazvin
- آشنایی با شهر اقبالیه در قزوین | Eqbaliyeh
- آشنایی با جاهای دیدنی تاکستان ، قزوین | Takestan
- مکان های دیدنی آبیک ، قزوین | Abyek
- معرفی شهر محمدیه ، قزوین