دریاچه هامون
در این بخش از وب سایت مجله گردشگری تاپ توریست درباره دریاچه هامون صحبت خواهیم کرد. برای آشنایی با این دریاچه و تالاب بین المللی در استان سیستان و بلوچستان در ادامه با ما همراه باشید.
استان سیستان و بلوچستان منطقه ای است پر از جاذبه های طبیعی بکر و دست نخورده که در میان گردشگران کمتر شناخته شده اند و آنگونه که شایسته است معرفی نمی شوند. از سواحل زیبا و بکر خلیج فارس در چابهار گرفته تا نخلستان های زیبای بلوچستان و آثار تاریخی سیستان چون شهر سوخته که ثبت جهانی شده است، همه این ها ارزش دیدن دارند. این استان با توجه به طبیعت بکری که کمتر توسط گردشگران آسیب دیده است و زیبایی خود را حفظ کرده اند در آینده ای نه چندان دور یکی از مقاصد برتر گردشگری شناخته می شود.
دریاچه و تالاب بین‌المللی هامون (Hamun Lake) سومین دریاچه بزرگ ایران پس از دریاچه خزر و دریاچه ارومیه، هفتمین تالاب بین‌المللی جهان و یکی از ذخیره‌گاه‌های زیست‌کره در ایران است. دریاچه و تالاب هامون در استان سیستان و بلوچستان واقع شده‌اند.
این دریاچه از سه دریاچه کوچک به نام‌های هامون پوزک، هامون سابوری و هامون هیرمند تشکیل شده‌است که در زمان فراوانی آب به هم می‌پیوندند و دریاچه مشترک هامون بین افغانستان و ایران را تشکیل می‌دهند. رودخانه هیرمند شریان اصلی ورود به هامون و رودخانه‌های خاش‌رود، فراه، هاروت‌رود، شوررود، حسین‌آباد و نهبندان به هامون می‌ریزند.
وسعت دریاچه هامون در زمان پرآبی ۵۶۶۰ کیلومتر مربع است که از این مقدار ۳۸۲۰ کیلومتر مربع متعلق به ایران و بقیه متعلق به افغانستان است. با این اوصاف، دریاچه هامون وابسته به رودخانه هیرمند است و این وابستگی باعث شده تا هرگونه نوسانات در میزان آب آن، مشکلاتی را برای کل سیستم به وجود آورد.
تالاب هامون در چهارمین کنگره جهانی ذخیره‌گاه‌های زیست‌کره که روزهای پایانی سال ۱۳۹۴ در لیما پایتخت پرو برگزار شد، توسط یونسکو به عنوان ذخیره‌گاه زیست‌کره ثبت شد و بدین ترتیب تعداد ذخیره‌گاه‌های زیست‌کره در ایران به ۱۲ مورد افزایش یافت.
رودخانه‌های هیرمند به همراه خاش‌رود، فراه، هاروت‌رود، شوررود، حسین‌آباد و نهبندان به دریاچه هامون می‌ریزند. رود هیرمند، از رودهای پرآب فلات ایران، اصلی‌ترین رود در حوضه آبریز دریاچه هامون است که از بلندیهای کوه‌های بابا در ۴۰ کیلومتری غرب کابل از رشته کوه هندوکش در افغانستان سرچشمه می‌گیرد و پس از مسافت ۱۱۰۰ کیلومتر وارد دریاچه هامون می‌شود.
جانوران دریاچه هامون
دریاچه هامون تنها منطقه در شرق ایران است که پرنده ها به آن مهاجرت می کنند. ۲۳۹ گونه مختلف جانوری در دریاچه زندگی می کنند که از پرتعدادترین آن ها می توان به پلیکان، فلامینگو، غاز، قوی گنگ، باکلان، کفچه نوک،اردک تاجدار، آنقوت، هوبره، کبک، تیهو، عقاب، شاهی، سنقر، شاهین، دال، جغد، پرستوی دریایی، عقاب دریایی دم سفید، عقاب تالابی، سارگپه، مار چلیپر، افعی پلنگی، افعی شاخدار ایرانی، مار جعفری، بزمجه، آگاما، ماهی گرگک، کپور ماهی، آمور سفید و سیاه ماهی اشاره کرد.
مرگ هامون موجب مرگ تمامی این موجودات نیز می شود. علاوه بر آن پوشش گیاهی اطراف آن نیز نابود شده است که در پی آن دامداری و پرورش گاوهای سیستانی نیز در منطقه نابود شد.
وضعیت کنونی
دریاچه هامون مدت‌هاست با بحران بی‌آبی روبه‌روست و خشک‌شدن بخش‌های وسیعی از آن موجب به‌وجود آمدن مشکلات مختلف زیست‌محیطی، اجتماعی و اقتصادی در سطح منطقه شده است.
در اردیبهشت سال ۱۳۹۳ و با جاری‌شدن سیلاب از افغانستان، دریاچه هامون پس از ۱۵ سال آب‌گیری شد. با این‌حال کارشناسان محیط زیست در سیستان و بلوچستان هشدار می‌دهند احیای دریاچه هامون موقتی است و خطر خشک‌شدن، هم‌چنان این تالاب بین‌المللی را تهدید می‌کند.
علت های نابودی دریاچه
علاوه بر تغییرات آب و هوایی کلی ایجاد زمین های زراعی در اطراف دریاچه، سد بندی بر روی رودخانه هایی که به هامون می ریزند، افزایش جمعیت و نیاز به آب و غذای بیشتر، هدر رفت آب در آبیاری های غیر مدرن و غیر اصولی موجب خشک شدن هامون شد.
از سوی دیگر تأمین آب شرب شهرهای بزرگ نیز به این مصرف موارد اضافه شد. وارد کردن ماهی علف خواری بنام آمور بدون انجام تحقیق درباره سازگاری آن به منطقه پیامد فاجعه باری در پی داشت. آمور به سرعت تکثیر شد و تمامی نیزارهای تالاب را بلعید و نابود کرد و به یکی از علت های مهم تغییر منطقه تبدیل شد. ایجاد سد بر روی زمین هایی از جنس گل رس باعث شد جریان آب رودخانه هیرمند کندتر حرکت کند و آب کم تری به دریاچه برسد.
دسترسی
شاید اگر در طول مسیر رسیدن به دریاچه، میزان راه را با نقشه تطبیق دهید نگران شوید. ممکن است آنچه در نقشه به شما نشان داده می‌شود گویای آن باشد که شما در تالاب هستید. اما در کمال ناباوری خواهید دید که هم‌چنان بر روی خشکی برای رسیدن به تالاب قدم می‌زنید. متاسفانه بحران کم آبی تالاب دلیل این اتفاق است. اگر از جاده زابل به نهبندان به سمت تالاب بروید، در سه راهی میل نادر، پاسگاه نیروی انتظامی وجود دارد که باید از آن به سمت چاه خرما تغییر مسیر دهید. بسته به فصل و وضعیت آب دریاچه مسافت کمتر یا بیشتری از این جاده را باید بروید تا به آب برسید. برای رسیدن به تالاب از جاده اصلی، حدود ۲ کیلومتر در خاکی نامناسب باید پیش بروید. سکوت و تنهایی این دریاچه را زمانی که بر حاشیه‌ی آن می‌ایستید احساس خواهید کرد.
مقالات گردشگری بیشتر بخوانید: