حمام مهدی قلی بیک
در این مطلب از مجله گردشگری تاپ توریست شما را با حمام مهدی قلی بیک مشهد (موزه مردم شناسی) آشنا خواهیم کرد. در ادامه همراه ما باشید.
شهر مشهد با داشتن جاذبه‌های مذهبی و توریستی بسیاری که در خود جای داده است، می‌تواند مقصدی مناسب برای زائران این دیار مقدس باشد. یکی از دیدنی های مشهد حمام مهدی قلی نام دارد که یکی از بزرگترین حمام‌های ایران به شمار می‌آید و توسط شخصی به همین نام ساخته و وقف مردم شد. این حمام در زمان صفویه ساخته شده است و با سقفی زیبا چشمان گردشگر را به خود خیره می‌کند.
حمام مهدی قلی بیک بنایی قدیمی با سقفی زیبا، رنگین و منحصر به فرد است که قدمت آن به دوران صفویه برمی‌گردد. این حمام درست در کنار یکی از مساجد قدیمی مشهد به نام مسجد شاه قرار دارد و از همین رو تا مدت ها به نام «حمام شاه» شناخته می شد تا آن که پس از انقلاب اسلامی نام حمام رضوی را بر روی آن گذاشتند.
به طور کلی در ساخت حمام مهدی قلی بیک از مواد و مصالحی چون ساروج، آهک، فلز، سنگ، شیشه و کاشی استفاده شده اما اسکلت اصلی بنا از جنس آجر است. این حمام در مجموع از 7 بخش تشکیل شده که هر کدام کارآیی متفاوتی دارند.
در این حمام که به نوعی گالری نقاشی به شمار می رود نقش و نگارهای بسیار زیبایی دیده میشود که در دوران مختلف، به فراخور مسائل اجتماعی هر روزگار نقش بسته و نقاشی های متعددی روی دیوارها، علی الخصوص سقف این حمام کشیده شده است، بطوریکه سیزده لایه نقاشی به روی دیوارها در گذر تاریخ جا خوش کرده است.
قدیمی ترین نقاشی موجود در سقف به زمان حکومت صفوی و جدیدترین آن نیز به اواخر دوره قاجار یعنی حدود سال ۱۳۰۰ برمی گردد. بیشترین نقاشی که در حال حاضر دیده می شود، مربوط به لایه اخیر است که در آن داستان های شاهنامه، افسانه های عامیانه و بخش هایی از زندگی روزمره و کوچه و خیابان مردمان در دوره قاجار به تصویر کشیده شده است. در این نقش ها افرادی سوار ماشین، فردی دوچرخه سوار و تعدادی سرباز تفنگ به دست به چشم می خورند.
تاریخچه حمام مهدی قلی بیک
مهدی قلی بیک در زمان شاه عباس صفوی، یکی از امیران ترک در خراسان بشمار می رفت که وی در سال 1300 هجری خورشیدی دستور ساخت این حمام را صادر کرد. او بعد از ساخت این حمام آن را به مردم شریف مشهد وقف کرد. اما کم کم با توسعه و آبادانی شهر و لوله کشی آب در منازل درخواست برای حمام عمومی کمی کاهش یافت و این حمام متروکه باقی ماند.
در سال 1378 سازمان میراث فرهنگی و صنایع دستی و آستان قدس رضوی اقدام به مرمت و بازسازی آن گرفت و کار آن آغاز گردید. بالاخره در سال 1385 به عنوان موزه مردم شناسی درهای حمام قلی بیک مشهد برای بازدید عموم بازگشایی شد؛ امیر مهدی قلی بیک در سال 1027 در قزوین از دنیا رفت. علاوه بر این حمام وقف های دیگری نیز از وی باقی مانده و درست بعد از فوت او جسدش را به حرم امام رضا منتقل و در آنجا دفن نمودند.
بخش‌های حمام مهدی قلی بیک
سربینه
با وارد شدن به حمام، سربینه یا رختکن که نخستین قسمت است را مشاهده میکنید. دیوارها و سقف سربینه با نقاشی، کاشی های رنگی و گچ کاری های باشکوهی تزیین شده و قوس‌های به کار رفته در آن از نوع پنج و هفت شاخ بزی از پرکاربردترین قوس‌ها در معماری ایرانی است. سربینه حمام چهار صفه دارد که سه تای آن برای تعویض و قرار دادن لباس مردم عادی و صفه دیگر به نام شاه نشین ویژه اشراف و بزرگان مورد استفاده قرار می‌گرفت.
هشتی
بعد از سربینه، فضایی به نام هشتی یا میاندر وجود دارد که واسط بین سربینه و قسمت گرمخانه است. در وسط میاندر حوض کوچکی پر از آب سرد قرار دارد که مردم پس از اتمام حمام و خروج از گرمخانه، پاهای خود را در آن می‌گذاشتند تا دمای بدنشان با دمای محیط سربینه یکی شود.
گرمخانه
پس از عبور از هشتی وارد گرمخانه می‌شوید که محل اصلی استحمام بوده است. فضای این قسمت به شکل مربع و سقف آن گنبدی شکل است. در اطراف گرمخانه سه غرفه که از آنها برای نشستن به هنگام حمام استفاده می‌شده است وجود دارد و در قسمت غربی آن خزینه آب گرم قرار دارد.
تون
بعد از گرمخانه، تون (گلخن یا آتش خانه) قرار دارد که فضایی برای ایجاد آتش و تامین گرمای حمام بوده است و به فردی که مسئولیت این کار را بر عهده داشت، «تون تاب» می‌گفتند. تون تاب قبل از ورود افراد هیزم، خاشاک، فضولات حیوانی و هر چیزی که قابل اشتعال بود را برای سوخت حمام تهیه و با قرار دادن آنها در کوره تون آتش را روشن می‌کرد. دود و گرمای آتش از کانال‌هایی باریک که به آنها «گربه‌رو» می‌گفتند و در کف گرمخانه به صورت مارپیچ تا سربینه قرار داشتند به فضای بیرون حمام منتقل می‌شد.
چاله حوض
مردم بعد از استحمام به قسمت دیگر آن که چاله حوض یا استخر آب نام دارد می‌رفتند. این قسمت با داشتن استخری بزرگ برای آب تنی مورد استفاده قرار می‌گرفت. چاله حوض حمام مهدی قلی بیک در مقایسه با سایر حمام‌های دوره صفوی فضای بزرگ‌تری دارد و ساخت ستون‌ها، گلجام‌ها و سایر تناسبات آن در عین سادگی، هنر معماری ایرانی را نشان می‌دهد.
آدرس حمام مهدی قلی بیک : مشهد، انتهای خیابان اندرزگوی سیزده، انتهای بازار فرش فروش ها