برج گنبد قابوس
در این بخش از وب سایت مجله گردشگری تاپ توریست شما را با برج گنبد قابوس آشنا خواهیم کرد. برای آشنایی با این برج تاریخی در شهر گنبد کاووس استان گلستان با ما باشید.
برج گنبد قابوس (Qabus Ibn Voshmgir Tower) بنایی تاریخی از سده چهارم هجری است که در شهر گنبد کاووس، در شمال ایران و استان گلستان قرار دارد. سبک معماری بنا شیوه رازی است. این بنا که بلندترین برج تمام آجری جهان بعد از قطب منار به‌شمار می‌آید بر فراز تپه‌ای خاکی که نزدیک به پانزده متر از زمین بلندتر است قرار دارد. بلندای بنا به همراه پی آن ۷۲ متر میباشد. این بنا در همایش سی و ششم یونسکو در زمره میراث جهانی ثبت گردید.
این بنا در سال ۳۷۵ هجری خورشیدی و در زمان پادشاهی کاووس بن وشمگیر و در شهر گنبدکاووس که پایتخت پادشاهان آل زیار آن دیار بوده، بنا گردیده است. شمس‌المعالی قابوس بن وشمگیر، برای آرامگاه شخصی این بنا را ساخته است. شهر گنبد کاووس یا گنبد قابوس به خاطر دارا بودن بلندترین برج‌های آجری دنیا با همین نام که در قرن یازدهم میلادی بنا شده است، معروف است. این شهر در سدهٔ اخیر مرکز ترکمن‌صحرا محسوب شده و بزرگترین شهرستان استان گلستان است.
ویل دورانت در مورد این برج نوشته است؛
“گرگان در قرن ۱۰ میلادی (دوره آل زیار) یکی از ولایت‌های بزرگ ایران بود و به امیران روشنفکر نامور بود، مانند کاوووس وشمگیر که ابن سینا را به دربار خود خواند. این شهر گنبدی ۵۲ متری دارد”.
هدف از ساخت برج قابوس
با اینکه تاریخ نویسان و محققان میراث فرهنگی غالبا این ساختمان را آرامگاه امیرقابوس می‌دانند، بعضی از تاریخ نگاران نجوم ایران از روی قرائنی، پنداشته‌اند که این بنا به عنوان رصدخانه ساخته شده است. زیرا در کاوش‌های این بنا از باقیمانده جسد اثری یافت نشده است. در کتاب «ذخیره خوارزمشاهی» نوشته سیداسماعیل جرجانی درباره منجمی به نام کوشیار گیلانی سخن رفته که در خدمت امیر قابوس بوده است. در کتاب «فرهنگ ادبیات فارسی دری» راجع به کوشیار گیلانی نوشته شده است که رصدخانه‌ای بنا کرده که به نام وی مشهور بوده، که البته مکان آن مشخص نشده است. بدین ترتیب برخی این احتمال را مطرح کرده‌اند که برج قابوس همان رصدخانه‌ای است که به دستور قابوس و بر اساس نقشه و طرح کوشیارگیلانی ساخته شده است.
همچنين بعید نیست که تنها هدف از ساخت چنين بنای باشکوه و معظمی نمایش قدرت و هنر، که یادآور شکوه و جلال دوره سلطنت بانی آن است، باشد، چرا که شاهان بزرگ، پیوسته در پی باقی گذاشتن نامی جاودانه از خویش بوده اند.
معماری بنا
این بنای شکوهمند بر روی تپه ای ساخته شده است که نزدیک 15متر از زمین اطراف آن بلندي دارد و ساختمان آن از سه بخش پی، بدنه و گنبد تشکیل شده که روی هم رفته 55 متر ارتفاع دارند. قطر درونی گنبد به بلندای ۹ متر و ۷۰ سانتیمتر و قطر آن از کف ترک ها به بلندای ۱۴ متر و ۶۶ سانتیمتر و بلندای قطر آن از بالای ترک ها یا به گفته ای قطر پای بست آن ۱۷ متر و ۶ سانتیمتر است.
گنبد قابوس حاوی دو بخش پی یا پای بست بنا و بدنه و گنبد مخروطی میباشد. بدنه گرد بیرونی گنبد کاووس دارای ۱۰ ترک است این ترک ها که در سمت های آن و به فاصله های برابر از یکدیگر قرار دارند، از پای بست بنا شروع و تا زیر سقف گنبدی امتداد می یابد و بین این ترک ها با کوهه ای آجری پر شده است. بالای این ترک ها (به جز در ورودی) به میزان ۱٫۳۴ متر از یکدیگر فاصله دارند.
گنبد برج قابوس به صورت تک پوششی است. بناهای این منطقه آب و هوایی از جمله برج قابوس دارای سقف شیب دار است تا ریزش های جوی در روی سقف آن ها باقی نماند و همچنین شیب تند این گنبد مخروطی سبب می شود تا پرنده ها نتوانند بر روی آن بنشینند. و مانع از صدمه زدن آن ها می شود.
در درون این پی، فضایی گرد، مثل یک سرداب موجود است که در گذشته تا ارتفاع زيادي، آجر در آن کار شده بود، ولی اشخاص سودجو برای پیدا کردن گنج داخل آن، آن را کنده اند و اکنون کف اصلی سرداب از بین رفته است.
کتیبه های برج
دو کتیبه به خط کوفی، کمربندوار، بدنه‌ی بنا را تزیین کرده است که یک سوی آن در ۸ متری پای آن و دیگری بالا در زیر گنبد مخروطی قرار دارد. این کتیبه‌ها ساده و آجری، برجسته و خوانا هستند و دورتادور آنها، قاب مستطیل‌شکلی از آجر قرار دارد. در ادامه متن کامل کتیبه ها و ترجمه آنها را خواهید دید.
- بسم الله الرحمن الرحیم (به نام خداوند بخشنده مهربان)
- هذ القصر العالی (این است کاخ باشکوه)
- الامیر شمس المعالی (امیر شمس معالی)
- الامیر ابن الامیر (امیر پسر امیر)
- قابوس بن وشمگیر (کاووس فرزند وُشمگیر)
- امر ببنائه فی حیاته (فرمان داد به ساخت آن در دوران زندگی‌اش)
- سنة سبع و تسعین (سال سیصد و نود)
- و ثلثمائة قمریة (و هفت هجری قمری)
- و سنة خمس و سبعین (و سال سیصد و هفتاد)
- و ثلثمائة شمسیة (و پنج خورشیدی)
شاید کمتر کسی از مردم ایران می دانند که این برج در یک‌نظرسنجی بین المللی از سوی شماری از معماران مشهور جهان، به عنوان بهترین اثر مهندسی تاریخ بشر انتخاب شده است. دلایل این انتخاب جالب است؛ این برج که بیش از 50 متر ارتفاع دارد، بیش از هزار سال پیش ساخته شده و در این مدت دو بار زلزله‌های شدیدتر از 6 ریشتر را از سر گذرانده، اما همچنان سالم، استوار و پابرجا ایستاده است. برج گنبد فقط از آجر ساخته شده و درآن هیچ خبری از بتون آرمه و اسکلت فلزی و فولاد و… نیست. در حالیکه نه فرسوده شده و نه زلزله توانسته حتی یک ترک به آن بیندازد. محاسبات مهندس سازنده برج آن قدر دقیق بوده است که برج حتی در شدیدترین زلزله هم پس از لرزه‌ها و تکان‌های معمول دوباره دقیقا سر جای خود بر می‌گردد. همچنین دقت در برآورد مقاومت مصالح آن نیز حتی افزونتر از محاسباتی است که هم‌اکنون پیچیده‌ترین دستگاه های محاسبه انجام می‌دهند.
چطور به برج گنبد قابووس برویم ؟
برای بازدید از بلندترین برج آجری جهان و یکی از آثار تاریخی بی بدیل، باید ابتدا به شمال کشور و استان گلستان سفر کنید. این برج آجری در شهر گنبد کاووس و در خیابان امام خمینی شمالی، بین خیابان جمهوری و قابوس در باغ ملی واقع شده است.
مقالات گردشگری بیشتر بخوانید:
- ناهارخوران گرگان ، جنگل زیبای استان گلستان | Gorgan
- پارک جنگلی النگدره گرگان | گلستان
- جاهای دیدنی ساری ، مازندران | Sari
- پارک جنگلی سی سنگان نوشهر ، مازندران | Si Sangan
- جاهای دیدنی تنکابن ، مازندران | Tonekabon
- آشنایی با جاذبه های گردشگری رامسر | مازندران
- جنگل های دو هزار تنکابن را بیشتر بشناسید
- پل معلق نمک آبرود ، مازندران | Namak Abrud
- پارک جنگلی نور | مازندران
- باداب سورت ، چشمه های پلکانی | مازندران
- روستای زیبای جواهرده | رامسر