در قلب شهر شیراز، جایی که تاریخ و هنر به هم می‌پیوندند، یکی از زیباترین و اسرارآمیزترین مساجد ایران، به نام مسجد نصیرالملک، قرار دارد. این مسجد با شکوه، که به “مسجد صورتی” نیز معروف است، به‌عنوان یک گوهر درخشان در معماری ایرانی شناخته می‌شود. اما چیزی که این بنا را از دیگر مساجد متمایز می‌کند، بازی خیره‌کننده نور و رنگ است که از پنجره‌های شیشه‌ای رنگارنگ آن عبور می‌کند و فضایی جادویی و روحانی ایجاد می‌کند.
در صبح‌های زود، وقتی که اولین پرتوهای خورشید بر شیشه‌های رنگی مسجد می‌تابند، فضای داخلی آن به یک تابلوی زنده و متحرک تبدیل می‌شود که هر لحظه رنگ‌های تازه‌ای را به نمایش می‌گذارد. این تجربه بصری نه تنها چشم‌ها را مسحور می‌کند، بلکه قلب و روح هر بیننده‌ای را نیز با خود همراه می‌سازد. مسجد نصیرالملک، با طراحی دقیق و هنرمندانه خود، نمادی از هنر و فرهنگ ایرانی است که تاریخ را در کنار معنویت و زیبایی به نمایش می‌گذارد. این مسجد نه تنها یک مکان عبادی، بلکه یک شاهکار هنری است که در هر گوشه‌اش داستانی از ایمان، هنر و فرهنگ نهفته است.
در این مطلب از سری مطالب گردشگری مجله تاپ توریست همراه ما باشید تا شما را با تمام جوانب مسجد نصیر الملک شیراز آشنا کنیم.
معرفی مسجد نصیرالملک
مسجد نصیرالملک یکی از باشکوه‌ترین و زیباترین مساجد تاریخی ایران است که در شهر شیراز و در استان فارس قرار دارد. این مسجد، که به‌خاطر تزئینات زیبا و رنگارنگ شیشه‌هایش با نام “مسجد صورتی” نیز شناخته می‌شود، به دوره قاجاریه تعلق دارد. واقع شدن این بنا در محله‌ای که به خانواده قوام تعلق داشت، باعث شده است که علاوه بر این مسجد، تعدادی از دیگر آثار تاریخی مهم این دوران نیز در همین منطقه واقع باشند. امروزه مسجد نصیرالملک به‌عنوان یکی از پرطرفدارترین جاذبه‌های گردشگری شیراز و حتی ایران شناخته می‌شود و گردشگران زیادی از داخل و خارج از کشور به دیدن آن می‌آیند.
تاریخچه مسجد نصیرالملک شیراز
ساخت مسجد نصیرالملک شیراز به دستور یکی از بزرگان دوره قاجار، یعنی میرزا حسن علی خان ملقب به نصیرالملک آغاز شد. او از افراد بانفوذ و معتبر آن دوره بود و تصمیم گرفت که با ساخت این مسجد، اثری ماندگار از خود به‌جای بگذارد. طراحی و معماری این مسجد توسط محمد حسن معمار، یکی از معماران برجسته دوره قاجار، انجام شد. ساخت این بنا حدود ۱۲ سال به طول انجامید و از سال ۱۲۹۳ تا ۱۳۰۵ هجری قمری ادامه داشت.
مساحت کلی مسجد حدود ۲۹۸۰ متر مربع و زیربنای آن ۲۲۱۲ متر مربع است. نکته جالب توجه این است که عملیات مرمت و نگهداری این بنا با رعایت دقیق استانداردهای بین‌المللی مرمت آثار تاریخی، از سال‌ها پیش آغاز شده و همچنان ادامه دارد. این عملیات توسط موقوفه نصیرالملک به تولیت آقای محمود قوام و مدیریت آقای مهندس کوروش جاویدی پارسی جانی انجام می‌شود.
ثبت ملی و جهانی
مسجد نصیرالملک در سال ۱۳۵۸ توسط انجمن آثار ملی و باستان‌شناسی ایران به شماره‌ی ۳۹۶ در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسید. این اقدام نشان‌دهنده اهمیت فرهنگی و تاریخی این بنا است و باعث شده که مرمت و نگهداری آن با دقت بیشتری انجام شود. علاوه بر این، مسجد نصیرالملک به‌عنوان یکی از کاندیداهای ثبت در فهرست میراث جهانی یونسکو نیز مطرح شده است.
مفهوم و معنای معماری مسجد نصیرالملک
مسجد نصیرالملک، علاوه بر اینکه یک اثر هنری و معماری بی‌نظیر است، به دلیل استفاده از المان‌های خاص در طراحی خود، مفاهیم معنوی و فلسفی عمیقی را نیز در خود جای داده است. استفاده از شیشه‌های رنگی و بازی نور، نمادی از نور الهی است که در عرفان اسلامی به عنوان نماد حضور خداوند در جهان شناخته می‌شود. این نور که از شیشه‌های رنگی عبور می‌کند و به رنگ‌های مختلف تجزیه می‌شود، نشان‌دهنده حضور خداوند در تمام جنبه‌های زندگی انسان است.
همچنین، استفاده از طرح‌های هندسی در کاشی‌کاری‌ها و تزئینات مسجد، به مفهوم وحدت در کثرت و کثرت در وحدت اشاره دارد. این طرح‌ها نشان‌دهنده این است که جهان هستی، با وجود تنوع و گوناگونی، به یک وحدت و هماهنگی نهایی می‌رسد که همان حضور خداوند است.
آشنایی با معماری مسجد نصیرالملک
مسجد نصیرالملک یکی از شاهکارهای معماری دوره قاجاریه در ایران است که به دلیل ترکیب هنرمندانه‌ای از رنگ، نور و فضا به عنوان یکی از زیباترین مساجد جهان شناخته می‌شود. این مسجد دارای صحن وسیعی است که در سمت شمال آن قرار دارد و شامل بخش‌های متنوعی است که هر یک نمایانگر هنر و معماری اصیل ایرانی است. هر بخش از این مسجد به شکلی خاص و منحصر به فرد طراحی شده و جلوه‌ای بی‌نظیر از هنر اسلامی را به نمایش می‌گذارد.
-
سردر ورودی مسجد نصیرالملک
یکی از جذاب‌ترین بخش‌های مسجد نصیرالملک، سردر ورودی آن است که با طاق نمایی بزرگ و تزیینات فوق‌العاده‌ای از کاشی‌های هفت رنگ به چشم می‌خورد. این سردر با دقت و ظرافت بسیاری ساخته شده و سقف آن با استفاده از کاشی‌های رنگارنگ و زیبا مزین شده است. ازاره طاق‌نما از سنگ گندمک تراشیده شده و دارای مقرنس‌کاری‌هایی است که از کاشی هفت رنگ تشکیل شده‌اند. این تزئینات نه تنها زیبایی بصری دارد بلکه نمادی از فرهنگ و هنر ایرانی-اسلامی به شمار می‌رود.
درهای ورودی این مسجد، دو درب چوبی بزرگ هستند که بر بالای آنها کتیبه‌ای از سنگ مرمر نصب شده است. بر روی این کتیبه شعری از شوریده شیرازی، شاعر نامدار ایرانی، حک شده است که به مناسبت سازنده مسجد و سال اتمام آن نگارش یافته. این کتیبه بیانگر اهمیتی است که این مسجد در تاریخ معماری ایران دارد و نمایانگر نقش سازنده‌های برجسته‌ای است که در ساخت این بنای تاریخی دست داشته‌اند.
-
شبستان غربی مسجد نصیرالملک
یکی از ویژگی‌های منحصر به فرد مسجد نصیرالملک، وجود دو شبستان شرقی و غربی است که برخلاف بسیاری از مساجد دیگر، این شبستان‌ها در امتداد محور قبله ساخته شده‌اند. شبستان غربی، که به عنوان شبستان زمستانه نیز شناخته می‌شود، از زیبایی و هنر بیشتری برخوردار است. این شبستان با پوششی آجری و طاق‌هایی که بر روی ستون‌های سنگی با طرح‌های مارپیچ قرار گرفته‌اند، ساختاری بی‌نظیر و منحصر به فرد دارد. این ستون‌ها در دو ردیف ۶تایی قرار گرفته‌اند و به نیت دوازده امام، به تعداد دوازده عدد ساخته شده‌اند.
از دیگر ویژگی‌های برجسته شبستان غربی، هفت درگاه آن است که با هفت در چوبی و شیشه‌های رنگارنگ به صحن مسجد مرتبط می‌شود. این شیشه‌ها با ترکیب نور و رنگ، فضایی زیبا و روحانی را در داخل شبستان ایجاد می‌کنند که هر بازدیدکننده‌ای را مجذوب خود می‌سازد. بازی نور و رنگ در این شبستان یکی از معروف‌ترین و دیدنی‌ترین ویژگی‌های مسجد نصیرالملک است و سبب شده تا این مکان به یکی از محبوب‌ترین مقاصد گردشگری در شیراز تبدیل شود.
-
ایوان جلوی شبستان غربی
در جلوی شبستان غربی، ایوانی به عرض ۶ متر قرار دارد که با استفاده از هشت طاق‌نما از حیاط جدا می‌شود. این ایوان دارای هفت جرز آجری است که بر روی آنها و در پیشانی طاق‌نماها، آیات قرآنی و نقش‌های گل و بوته به زیبایی کاشی‌کاری شده‌اند. این تزئینات نه تنها به زیبایی ایوان افزوده‌اند بلکه نمادی از عمق ایمان و ارزش‌های اسلامی در معماری این مسجد هستند.
-
شبستان شرقی مسجد نصیرالملک
شبستان شرقی مسجد نصیرالملک که به عنوان شبستان تابستانه نیز شناخته می‌شود، از نظر معماری و تزیینات، شباهت‌هایی به مسجد وکیل و مسجد مشیر شیراز دارد. این شبستان با سنگ‌های گندمک یکپارچه ساخته شده و طاق و دیوارهای آن با کاشی‌کاری‌های زیبا تزیین شده‌اند. این تزیینات شامل نقش‌های گل و بوته، نقوش اسلیمی و آیاتی از قرآن به خط ثلث عالی هستند که به فضای شبستان جلوه‌ای روحانی و معنوی بخشیده‌اند.
کف شبستان شرقی با کاشی‌های فیروزه‌ای مزین شده و سنگ کف محراب آن، که از سطح کف شبستان پایین‌تر است، از جنس مرمر ساخته شده. این طراحی منحصر به فرد باعث شده که محراب شبستان به یک مرکز توجه معنوی تبدیل شود. عرقچین‌های بین تویزه‌های شبستان نیز با خیز کم طراحی شده‌اند که نشان‌دهنده دقت و توجه به جزئیات در معماری این بخش از مسجد است.
یکی از ویژگی‌های جالب شبستان شرقی، وجود دری است که به یک چاه آب منتهی می‌شود. این چاه که به آن “چاه گاو” یا “گاورو” گفته می‌شود، نشان‌دهنده سیستم‌های قدیمی و هوشمندانه تأمین آب در این منطقه است. علاوه بر این، در این مکان یک حوضچه و یک دالان نیز وجود دارد که به اهمیت این شبستان در گذشته اشاره می‌کنند. شبستان شرقی هم‌اکنون به موزه اوقاف تبدیل شده است و در دالان شمالی آن، سنگ‌نوشته‌ای با شعری زیبا و به خط نستعلیق وجود دارد که به استادان معمار و کاشی‌پز این بنا ادای احترام می‌کند.
-
ایوان شمالی و جنوبی مسجد نصیرالملک
مسجد نصیرالملک دارای دو ایوان شمالی و جنوبی است که هر یک از نظر طراحی و زیبایی‌های هنری، منحصر به فرد هستند. ایوان شمالی که زیباتر از ایوان جنوبی است، دارای سه نیم طاق در سه طرف است و از سمت چهارم به صحن راه دارد. طاق میانی ایوان شمالی که به “طاق مروارید” معروف است، یکی از برجسته‌ترین بخش‌های این ایوان است. بر دیوارهای این طاق آیات قرآنی و احادیث نوشته شده و در سمت چپ آن تاریخ ۱۲۹۹ هجری قمری حک شده است.
این ایوان دارای چهار غرفه است و سقف میانی آن با مقرنس‌کاری و کاسه‌سازی پنج کاسه مزین شده است. این طراحی‌های دقیق و هنرمندانه، نه تنها بر زیبایی ایوان افزوده بلکه آن را به یکی از نقاط عطف معماری مسجد تبدیل کرده است. در لابلای آجرهای بدنه این طاق نیز چوب‌هایی برای جلوگیری از لرزش زلزله کار گذاشته شده‌اند که نشان‌دهنده آگاهی و دقت معماران در طراحی این سازه تاریخی است.
نقش مسجد نصیرالملک در معماری اسلامی
مسجد نصیرالملک به عنوان یکی از نمونه‌های برجسته معماری اسلامی، نقش مهمی در توسعه و تکامل این سبک معماری دارد. استفاده از الگوهای هندسی، نقوش اسلیمی و تزئینات مذهبی در این مسجد، نمونه‌ای از اصول معماری اسلامی را به نمایش می‌گذارد که در طول قرون به تکامل رسیده‌اند.
این مسجد با استفاده از فضاهای باز و بسته، ایجاد تعادل بین نور و سایه و استفاده از مصالح محلی، نمایانگر توانایی معماران ایرانی در ایجاد فضاهایی است که همزمان زیبا، کارآمد و معنوی هستند.
به طور کلی، مسجد نصیرالملک با ترکیب هنرمندانه‌ای از نور، رنگ و فضا، یکی از نمونه‌های بارز از شکوه و عظمت معماری اسلامی در ایران است و به عنوان یک میراث فرهنگی و هنری ارزشمند، جایگاه ویژه‌ای در تاریخ معماری ایران دارد. این مسجد نه تنها محلی برای عبادت است بلکه به عنوان یک نماد فرهنگی و هنری، نمایانگر غنای تمدن اسلامی و ایرانی در طول تاریخ است.
شیشه‌های رنگی و بازی نور
مهم‌ترین و معروف‌ترین ویژگی مسجد نصیرالملک، شیشه‌های رنگی آن است که در پنجره‌های شبستان شرقی قرار دارند. این شیشه‌ها در رنگ‌های مختلف و با طرح‌های هندسی زیبا ساخته شده‌اند و زمانی که نور خورشید از آنها عبور می‌کند، فضای داخلی مسجد را به یک تابلوی هنری زنده تبدیل می‌کند. این بازی نور و رنگ در صبح‌های زود، زمانی که نور خورشید با زاویه مناسب به شیشه‌ها می‌تابد، به اوج خود می‌رسد و فضایی فرازمینی و جادویی ایجاد می‌کند که باعث شده این مسجد به یکی از محبوب‌ترین مقاصد گردشگری شیراز تبدیل شود.
این شیشه‌های رنگی نه تنها به زیبایی بصری مسجد افزوده‌اند، بلکه نمادی از عمق معنوی و عرفانی معماری اسلامی نیز هستند. استفاده از رنگ‌های مختلف در این شیشه‌ها، می‌تواند نشان‌دهنده تنوع و گوناگونی جهان هستی و همزمان هماهنگی و یگانگی آنها در نظر گرفته شود.
کاشی‌کاری‌ها و تزئینات
کاشی‌کاری‌های مسجد نصیرالملک نیز از دیگر ویژگی‌های برجسته آن است. در این مسجد از کاشی‌های هفت‌رنگ که به نام کاشی قاجاری نیز شناخته می‌شوند، استفاده شده است. این کاشی‌ها که بیشتر در رنگ‌های صورتی، آبی، زرد و سبز دیده می‌شوند، به شکل ماهرانه‌ای در طراحی‌های مختلف به کار رفته‌اند. این کاشی‌کاری‌ها شامل طرح‌های گل و گیاه، نقوش هندسی و نوشته‌های قرآنی است که با دقت و هنرمندی بالایی اجرا شده‌اند.
یکی دیگر از ویژگی‌های تزئینی مسجد، مقرنس‌کاری‌های آن است که در سقف و زیر گنبدها دیده می‌شود. مقرنس‌کاری‌ها با ظرافت و دقت خاصی اجرا شده‌اند و نشان‌دهنده هنر والای معماران و هنرمندان ایرانی هستند. این مقرنس‌ها، با ایجاد سایه‌روشن‌های زیبا، جلوه‌ای سه‌بعدی و عمق به فضای داخلی مسجد می‌بخشند.
تاثیر مسجد نصیرالملک بر هنر و فرهنگ
مسجد نصیرالملک نه‌تنها یک مکان مذهبی بلکه یک نماد فرهنگی و هنری است که تاثیرات عمیقی بر هنر ایرانی و معماری اسلامی گذاشته است. تزئینات کاشی‌کاری و شیشه‌های رنگارنگ این مسجد الهام‌بخش بسیاری از هنرمندان و معماران معاصر بوده است. این مسجد یکی از نمونه‌های بارز از توانمندی‌های هنری و مهارت‌های فنی ایرانیان در دوره قاجار است و نشان‌دهنده اوج هنر کاشی‌کاری و معماری در این دوران محسوب می‌شود.
بازدید از مسجد نصیرالملک برای بسیاری از گردشگران، یک تجربه بی‌نظیر و فراموش‌نشدنی است. این مسجد، با زیبایی‌های بصری خود، توانسته است نظر بسیاری از گردشگران داخلی و خارجی را به خود جلب کند و به یکی از نمادهای فرهنگی و تاریخی شهر شیراز تبدیل شود.
مرمت و نگهداری مسجد
مرمت و نگهداری مسجد نصیرالملک یکی از مسائل مهمی است که از سال‌ها پیش مورد توجه قرار گرفته است. با توجه به ارزش تاریخی و فرهنگی این بنا، عملیات مرمت آن با دقت و حساسیت خاصی انجام می‌شود. استفاده از تکنیک‌های مرمتی مدرن و همچنین حفظ اصالت بنا، از جمله اهداف اصلی این عملیات است.
از آنجا که مسجد نصیرالملک یکی از جاذبه‌های گردشگری مهم شیراز است، نگهداری و مرمت آن نه‌تنها برای حفظ تاریخ و فرهنگ، بلکه برای توسعه گردشگری منطقه نیز اهمیت دارد. این عملیات با همکاری کارشناسان داخلی و بین‌المللی انجام می‌شود تا این اثر تاریخی ارزشمند برای نسل‌های آینده نیز حفظ شود.
بهترین زمان برای بازدید از مسجد نصیرالملک
مسجد نصیرالملک یکی از جاذبه‌های برجسته و مشهور شیراز است که به خاطر شیشه‌های رنگین و بازی نور و رنگ در آن شهرت دارد. اگر قصد دارید از این مسجد زیبا بازدید کنید، بهترین زمان برای این کار از ساعت ۸ تا ۱۰ صبح است. در این ساعات، نور خورشید از پشت شیشه‌های رنگی مسجد عبور می‌کند و منظره‌ای خیره‌کننده از ترکیب رنگ‌ها و الگوهای نورانی در شبستان مسجد به نمایش می‌گذارد. این زمان، مناسب‌ترین لحظه برای گرفتن عکس‌های بی‌نظیر از این اثر هنری است که نه تنها برای علاقه‌مندان به عکاسی، بلکه برای هر کسی که به دنبال تجربه‌ای خاص و دلنشین در شیراز است، توصیه می‌شود.
مسجد نصیرالملک کجاست؟
مسجد نصیرالملک در قلب شیراز و در محله‌ای به نام گودعربان واقع شده است. این محله در خیابان لطفعلی خان زند قرار دارد که یکی از خیابان‌های تاریخی و قدیمی این شهر به شمار می‌رود. موقعیت این مسجد در مرکز شهر، دسترسی به آن را برای بازدیدکنندگان آسان می‌کند و می‌توان از این فرصت استفاده کرد تا پس از بازدید از مسجد، سایر جاذبه‌های گردشگری شیراز را نیز ببینید.
جمع بندی
مسجد نصیرالملک، به عنوان یکی از برجسته‌ترین آثار معماری و هنری ایران، نمادی از ذوق و هنر والای معماران و هنرمندان ایرانی است. این مسجد با استفاده از شیشه‌های رنگی، کاشی‌کاری‌های بی‌نظیر و طراحی‌های هندسی زیبا، نه تنها یک فضای عبادی و معنوی فراهم کرده است، بلکه به عنوان یک اثر هنری بی‌نظیر، به جهانیان معرفی شده است. این مسجد، با بازی نور و رنگ، فضایی جادویی و فرازمینی ایجاد می‌کند که هر بیننده‌ای را مسحور می‌کند و نشان‌دهنده عمیق‌ترین مفاهیم عرفانی و معنوی است.
مسجد نصیرالملک، نه تنها یک بنای تاریخی و مذهبی است، بلکه به عنوان یک اثر هنری و فرهنگی ارزشمند، باید مورد توجه و حفاظت قرار گیرد تا این میراث گران‌بها برای نسل‌های آینده نیز حفظ شود.