سوغات بیرجند
بیرجند مرکز استان خراسان جنوبی شهری تاریخی است که آثار سکونت و یا گذر انسان در دوره پیش از تاریخ در آن وجود دارد و زمان هخامنشیان، اشکانیان ساسانیان جزء ایالات شاهنشاهی محسوب می‌شده و در دوره صفوی نیز بخش حاکم نشین بوده و مظاهر کالبد شهری در آن ایجاد می‌شود.بیرجند شهری آرام و خلوت است که به خاطر کاج‌های بسیار و کهنسال آن سرزمین کاج‌ها نامیده می‌شود. اگر به دنبال سفری در نهایت آرامش هستید که بتوانید به راحتی و بدون صرف وقت زیاد در مسیر بین جاذبه‌های گردشگری آن تردد کنید و با ازدحام جمعیت روبرو نباشید بیرجند با داشتن آثار چشمگیر تاریخی و سوغات و صنایع دستی های معروف می‌تواند بهترین گزینه باشد.در ادامه مطلب همراه تاپ توریست باشید تا با سوغات و صنایع دستی بیرجند بیشتر آشنا شوید.
سوغات های استان خراسان جنوبی نیز مانند سایر استان‌های کشور، هم شامل خوراکی می‌شود و هم صنایع دستی. از انواع سوغات خراسان جنوبی در بین خوراکی‌ها میتوان به عناب، زعفران، انار و زرشک اشاره کرد.انواع سوغات بیرجند در میان صنایع دستی نیز شامل آثاری مانند ترکه‌بافی، قالی‌بافی و برک‌بافی می‌شود.
عناب
یکی از معروف‌ترین سوغاتی‌های شهر بیرجند عناب است. بهترین عناب کشور در بیرجند و شهرستان‌های اطراف آن تولید می‌شود و سهم مهمی در بخش صادرات دارد. فصل تولید آن اواخر تابستان و اوایل پاییز است. از خواص عناب میتوان به خاصیت آنتی‌اکسیدان، درمان قند خون، منبع ویتامین سی، تقویت کبد و آرامش‌بخشی آن اشاره کرد.
کشک و قره قروت بیرجند
نام کشک بیرجندی را شاید بسیار شنیده باشید. کشک ها بیرجند انواع مختلفی از نظر شکل ظاهر و طعم دارد. کشک سفید که از مواد لبنی تهیه می شود و نوع دوم که بیشتر مختص این منطقه است کشک زرد که به صورت پودر زرد رنگی در دسترس است از آرد و ادویه و نمک درست می شود و غذاهای خوشمزه ای میتوان از آن تهیه کرد. نوع دیگر کشک زیره ای است که طعم فوق العاده ای دارد همان کشک سفید است که زیره را به آن افزوده اند. از نظر شکل ظاهر بصورت توپی و رشته ای است که خوردن این نوع مخصوصا برای بچه ها بسیار راحت است. فرآورده ی لبنی دیگر این شهر که بسیار جذاب است قره قوروت است که در اندازه های مختلف و خیلی ترش یا شیرین در بیرجند درست می شوند. این محصولات منبع غنی کلسیم هستند و سوغاتی خوبی از شهر بیرجند خواهند بود.
زعفران
هم‌اکنون منطقه‌ی عمده کشت زعفران به خراسان‌جنوبی که زمانی به قهستان شهرت داشته و امروزه شامل شهرستان‌های نهبندان، بیرجند، قائن، فردوس و طبس می شود، محدود شده است. زعفران گیاهی است علفی، دائمی و در عین حال زینتی که از طریق پیاز تکثیر می‌شود، چون زعفران یک گیاه نازای طبیعی است. بخش مورد استفاده زعفران همین کلاله زعفران است. اگرچه همراه بودن خامه با کلاله از قیمت زعفران میکاهد، اما بیشتر افراد برای اطمینان از خلوص زعفران ترجیح می‌دهند از زعفران دسته‌ای که خامه به کلاله متصل است خریداری کنند. کلاله‌ی زعفران دارای رنگ، طعم و عطر دلپذیری است که هر یک از این ویژگی ها مربوط به یک دسته از مواد آلی شیمیایی است. زعفران در بازارهای استان به‌صورت زعفران معمولی دسته‌ای و زعفران سرقلم سرریشه، یا سرگل، یا رشتهای و در بازارهای جهانی بیشتر به‌صورت زعفران سائیده شده «پودر» و زعفران رشتهای به فروش می‌رسد.
زرشک
زرشک میوه‌ی درختچه‌ای خاردار در خراسان جنوبی است. مرغوب‌ترین نوع زرشکی که در بیرجند میتوان یافت نوع زرشک پفکی است. زرشک به‌عنوان عقیق درخشان خراسان جنوبی شهرت دارد و انتخاب خوبی به‌عنوان سوغاتی بیرجند است.
سنجد بیرجند
سنجد سوغاتی خوشمزه شهر بیرجند است که در سفره های هفت سین ما ایرانی ها هر ساله حضور دارد. این محصول خوشمزه پر از خاصیت های فراوانی است که موجب می شود مصرف آن را به همه افراد از جمله پیر و جوان پیشنهاد کنیم. اگر به بیرجند رفتید از خرید سنجدهای تازه غافل نشوید و آن را به عنوان سوغات ناب این استان بهمراه داشته باشید. از خاصیت های سنجد می توان به ضدیرقان، جلوگیری از سرطان پروستات، تب بر، از بین برنده ورم کیسه صفرا، گرم کننده کلیه، شست و شوی معده و ضد بلغم است. با این همه خاصیت از قرار دادن این خوراکی خوشمزه در وعده های غذایی خود اجتناب نکنید.
صنایع دستی
صنایعدستی یکی از منابع درآمدزایی مردم منطقه بیرجند است و بسیاری از مردم این منطقه از این روش امرارمعاش می‌کنند. ازجمله صنایعدستی که در این منطقه رواج دارد، میتوان به سفالگری، جاجیم‌بافی، حوله‌بافی، سیاه‌چادر بافی، سفره‌بافی، گبه‌بافی، قلم‌زنی، گلیم‌بافی، نمدمالی و خراطی سنتی اشاره کرد.
برک‌بافی
برک نوعی پارچه است که از پشم شتر یا موی بز بافته می‌شود و در گویش محلی به آن، کرکی یا کورگی می‌گویند. این پارچه‌ی نرم و ضخیم که با دستگاه‌های نساجی سنتی بافته می‌شود از لطافت و استحکام بسیار مطلوبی برخوردار است. برک، معمولا برای دوخت لباس زمستانی به ویژه کت مردانه استفاده می‌شود. در گذشته، خیاطان از نوع اعلای آن که به شمشیرک معروف بوده است، برای حاکمان، جامه‌هایی فاخر می‌دوختند. برک، رنگرزی نمی‌شود و به اصطلاح، خودرنگ است. این پارچه در رنگ‌های قهوه‌ای، سیاه، سفید، شیری و خاکستری بافته می‌شود. برک‌بافی از قدیمی‌ترین صنایع دستی استان خراسان جنوبی است که قدمت آن به قبل از دوره‌ی سلجوقی برمی‌گردد و توصیف آن در سفرنامه‌های سیاحان خارجی آمده است. این نساجی سنتی، که در برخی از شهرستان‌های استان مانند بشرویه بسیار رواج داشته است، امروزه نیز در گوشه و کنار استان دیده می‌شود. در سال‌های اخیر، با همکاری بافندگان و نهادهای مرتبط، اقدامات خوبی برای رونق برک‌بافی صورت گرفته است.
ترکه‌بافی
ترکه‌بافی یا به اصطلاح محلی، سافت‌بافی، از زیرمجموعه‌های هنر حصیربافی است که عمده تفاوت آن با حصیربافی در مواد اولیه‌ی به کار رفته در تهیه‌ی الیاف است. برای تهیه‌ی الیاف به کار رفته در این هنر، از شاخه‌های جوان و نازک (ترکه) درخت‌های سرخ‌بید و بیدمشک و درختچه‌ی بادام کوهی استفاده می‌شود. ترکه‌بافی به دلیل فراوان بودن مواد اولیه، در برخی از شهرستان‌های استان خراسان جنوبی به ویژه بیرجند، رواج دارد. در فصل‌های پاییز و زمستان، با توجه به کم شدن کارهای کشاورزی، ترکه‌بافی بین روستاییان، رونق بیشتری دارد. حاصل دسترنج این روستاییان هنرمند انواع سبد در اندازه‌ها و اشکال مختلف برای کاربردهای گوناگون و انواع ظروف مسطح و گرد است. هنگام خریدن این ظروف ترکه‌ای دقت کنید؛ محصولات بافته شده با ترکه‌ی بیدمشک که سبز هستند، نسبت به محصولاتی که با ترکه‌ی سرخ‌بید بافته شده‌اند و قرمز هستند، استحکام بیشتری دارند.
قالی‌بافی
قالی‌بافی یکی از هنرهای رایج در بیشتر شهرها و مناطق ایران است و هنرمندان بسیاری هم در این بیرجند و شهر و روستاهای خراسان جنوبی به این هنر مشغول هستند. این بافته داری از پشم با پرزها بلند که زینت‌بخش تمام خانه‌های ایرانی است، در شهر بیرجند قدمتی بیش از ۱۰۰۰ سال دارد. از نظر ویژگی‌های فنی، نوع بافت قالی در خراسان جنوبی ترکی و فارسی است و نقشه‌هایی چون ریزه ماهی به شکل لچک ترنج، کف ساده، کله اسبی و بته‌جقه استفاده می‌شوند. قالی‌بافی در استان خراسان جنوبی همچنان پابرجا است و قالی‌های بافته‌شده در شهرهای مود و درخش از شهرت جهانی برخوردار هستند.
پلاس بافی
پلاس، نوعی زيرانداز است كه مانند گليم و قالي ابتدا چله كشي می‌شود. پس از آن الياف رنگارنگ پشم تابيده را به شكل خطوط افقی از تار عبور می‌دهند و بعد شانه می‌زنند. در پلاس زمینه‌ی كار اغلب از خطوط افقی و رنگارنگ تشكيل می‌شود. از پلاس برای سجاده‌ی نماز و سفره پيش پای عروس نيز استفاده می‌شود.پلاس و جاجيم نقش‌دوزی شده ظاهری شبيه يكديگر دارند، اما خطوط در جاجيم عمودی و در پلاس افقی است. پلاس نوعی گلیم پشمی است که از دیرباز به‌عنوان زیرانداز مناسب جهت محافظت از رطوبت، سرما و گرمای زمین به کار می‌رود و به این لحاظ در مفروش نمون کف چادرهای عشایر خراسان شمالی که اغلب در زمینه‌ای مرطوب و بدون زه کشی برپا می‌گردد و نیز در خانه‌های روستایی مورداستفاده قرار می‌گیرد.
حصیربافی
یکی دیگر از صنایعدستی شهر بیرجند حصیربافی است. هنر بافت حصیر را شاید بتوان یکی از قدیمی‌ترین هنرهای خراسان جنوبی دانست. هنرمندان محصولات مورد استفاده یا تزئیناتی را با برگ انواع درختان می‌بافند که رایج‌ترین برگ مورداستفاده در این منطقه درخت خرما است. حصیربافی در شهرستان‌هایی مانند طبس و نهبندان رواج دارد.
