حمام چهار فصل اراک
یکی از زیباترین آثار تاریخی ایران و شهر اراک، موزه حمام چهار فصل اراک است که این‌روزها به نام موزه مردم شناسی نیز شناخته می‌شود. این حمام یکی از جذاب‌ترین آثار تاریخی ایران است که با تزئینات شگفت‌انگیز خود جایگاه منحصربه‌فردی را در معماری ایرانی به دست آورده است. برای آشنایی بیشتر با این جاذبه در ادامه همراه تاپ توریست باشید.
حمام چهار فصل اراک یکی از زیباترین نمونه‌های کاشی‌کاری ایران است و یادگاری از دوران قاجار به حساب می‌آید. این بنا به دلیل وجود تزئینات معماری اسلامی از آثار شگفت‌انگیز و با ارزش در گنجینه ملی محسوب می‌شود. بنای اصلی حمام در زمان حکومت احمدشاه قاجار یعنی حدود 100 سال پیش به دستور حاج محمدابراهیم خوانساری از بزرگان سلطان‌آباد “اراک امروزی” در مقابل قلعه شخصی وی ساخته شد.
این بنا در سال‌های اخیر و بعد از پایان مرمت و بازسازی به عنوان موزه مردم‌شناسی شهر اراک مورد بازدید قرار می‌گیرد و دارای چهار قسمت حمام مردانه، حمام خصوصی، زنانه و حمام اقلیت‌های مذهبی بوده است.
مساحت حمام چهار فصل اراک 1600 متر مربع است و در سال 1350 به ثبت ملی رسیده است. این حمام در زمان احمد شاه قاجار و توسط حاج محمد ابراهیم خوانساری ساخته شده و به دلیل نقاشی‌های چهار فصلی که در کاشی‌های دیوار این حمام به کار رفته، به این اسم نام‌گذاری و به نام حمام چهار فصل معروف است.ساخت حمام چهار فصل اراک، چیزی حدود 38 ماه به طول انجامیده است.
معماری و طراحی داخلی
کاشی‌های این حمام با طراحی‌های بسیار هنرمندانه‌ای ساخته شده و نقاشی‌هایی از تصویر انسان، گیاهان و حیوانات در آن وجود دارد. این نقش‌ها تصاویری از پیچک‌ها، گل و بوته و غنچه و برگ گیاهان است. علاوه بر این، نقاشی‌های انسانی شامل تصاویری از سربازان دوره قاجار در کاشی‌کاری‌های این حمام وجود دارد.
در این کاشی‌ها رنگ‌های اصیلی مانند زرد، لاجوردی، فیروزه‌ای، سفید، سبز، خاکستری، قرمز، نارنجی و غیره به کار گرفته شده است. سربینه این حمام دارای چهار سکوست که به گرم‌خانه مرتبط می‌شود و از طرف دیگر به خیابان ارتباط دارد. سربینه حمام دارای حوضچه‌ای صلیبی شکل است که برای شستن پاهای افراد که از حمام گرم خارج می‌شوند، قابل استفاده است. این حوضچه از سنگ‌های سیاه ساخته شده است.
آب حمام چهار فصل از قنات تأمین می‌شود. تأمین آب و حفظ حرارت آن خودش مایه شگفتی معماران است. کف حمام حدود ۳ تا ۳٫۵ متر از کف خیابان پایین‌تر است. اختلاف سطح حمام و خیابان باعث حفظ دمای مناسب برای محیط می‌شود. نکته مهم این است که افراد موقع ورود و خروج تغییر ناگهانی دما را حس نمی‌کنند. این تعادل در تغییر دما در بین معماران دست‌مریزاد دارد.
حمام چهار فصل بخش‌های مختلفی دارد:
- دالان ورودی؛
- سربینه مردانه و زنانه و اقلیت‌ها؛
- گرم‌خانه خصوصی و عمومی؛
- هشتی‌‌های ارتباطی؛
- خزینه؛
- آب‌انبار.
تاریخچه حمام چهارفصل
در دوره ۵۰ ساله حکومت ناصری که ایران به آرامشی نسبي دست یافته بود و امنیت نسبي در قلمروهای گوناگون این سرزمین وجود داشت، این دستور سبب شد که ۸۵ خانواده یهودی از سنجان و روستاهای اطراف به امیر آباد( اراک) هجرت کنند و در شمال شرقی گذر سپهداری و در ضلع شرقی خیابان محسنی، محله ای احداث کرده و سکنی گزینند و به تجارت و فروش پارچه پرداختند. این دسته از تأسیسات و امکانات شهري مانند قبرستان، مدرسه و … بهره مند بودند ولی حمامی در اختیار آنها قرار نداشت.
نمایندگانی از این اقلیت حاج محمدابراهیم خوانساری رجوع کرده و به وی خاطرنشان کردند که اقلیت های صاحب کتاب که در بلاد مسلمین ساکن هستند، تحت حمایت آنان و حکومت اسلامی قرار دارند و حاکم شرع متعهد به حفظ جان، مال و ناموس آنهاست. پس حاج محمد ابراهیم خوانساری فرمان داد در در برابر قلعه شخصی وی، حمامی بسازند که پیروان تمامی مذاهب ابراهیم بتوانند از آن استفاده کنند.
این بنا در خلال سال های ۱۲۹۲ تا ۱۲۹۴ و طی حدود ۳۸ ماه احداث . این بنا در سال ۱۳۷۳ به موزه تبدیل شد و در ابتدای دهه ۱۳۸۰ هم مورد بازسازی قرار گرفت.
موزه
در موزه چهارفصل با اشیای باستانی مختلف روبه‌رو می‌شوید، چه از دوران پیش و چه پس از اسلام. سکه‌های دوره‌های مختلف تاریخی، عقدنامه‌های دوره قاجار، کتاب‌ها و نسخه‌های خطی، ظروف مسی و قلم‌زنی، خمره‌های سفالی، لوازم ریسندگی، اسباب قدیمی حمام، ده‌ها پیکره مردم‌شناسی، انواع تنگ‌های سفالی، کاسه، خمره، قدح، پیمانه، انواع مجسمه، آفتابه و لگن، سنگ‌نوشته و ابزار آلات کشاورزی و دفاعی از جمله آن اشیای باستانی هستند.