شیراز، شهر عشق و ادب، همیشه در دل خود گنجینه‌های بی‌نظیری از تاریخ و هنر ایران را پنهان کرده است. یکی از این گنجینه‌ها، باغ نارنجستان قوام است؛ مکان‌هایی که به‌راستی می‌توانند هر قلبی را به تپش بیاورند.
باغ نارنجستان قوام نه‌تنها یک باغ معمولی نیست، بلکه شاهکاری است از هنر باغ‌سازی ایرانی که در دل شهر شیراز و در میان همهمه‌های شهری مدرن، با زیبایی و آرامش خیره‌کننده‌ای خود را به نمایش می‌گذارد. این باغ، با هارمونی رنگ‌های زنده و عطرهای دلپذیر، بهشت کوچکی است که هر گوشه‌اش داستانی از هنر و ذوق ایرانی را روایت می‌کند.
زمانی که قدم به این باغ می‌گذارید، به دنیای دیگری وارد می‌شوید؛ جایی که رنگ‌های سرسبز و گل‌های رنگارنگ با عطرهای دلنشین خود ترکیبی بی‌نظیر از آرامش و زیبایی را خلق می‌کنند.
در مجله گردشگری تاپ توریست، هر گوشه و هر خزان، هم‌زمان حس طراوت و دلنشینی را به شما هدیه می‌دهیم و شما را به سفری در دل هنر و فرهنگ ایرانی خواهیم برد.
پس تا پایان همراه ما باشید.
آشنایی با باغ نارنجستان قوام شیراز: گوهری از دوران قاجار
به محض ورود به خیابان لطفعلی‌خان در شیراز، اولین چیزی که توجه شما را جلب می‌کند، باغی است که در آن به زیبایی و تاریخی بودن ترکیب شده است: باغ نارنجستان قوام. این باغ، مجموعه‌ای از درختان نارنج و بنایی چشمگیر است که به عنوان یکی از شاهکارهای معماری دوران قاجار شناخته می‌شود. نام دیگر این باغ “خانه قوام” است که به خاطر وابستگی تاریخی‌اش به خاندان قوام‌الملک بر این بنا نهاده شده است.
تاریخچه باغ نارنجستان قوام شیراز
تاریخ دقیق آغاز ساخت باغ نارنجستان قوام در شیراز هنوز به‌طور کامل روشن نیست، اما شواهدی چون کتیبه‌ها و گچ‌بری‌های موجود در بنا نشان می‌دهند که ساخت این مجموعه بزرگ از سال ۱۲۵۷ هجری شمسی آغاز شده و تا سال ۱۲۶۷ ادامه داشته است. تکمیل نهایی این پروژه عظیم نیز بیش از یک دهه طول کشید.
این بنای تاریخی در ابتدا توسط قوام‌الملک اول آغاز شد، اما پس از فوت او، پسرش علی محمدخان قوام‌الملک دوم به ادامه ساخت آن پرداخت. با این حال، پیش از اینکه کار به پایان برسد، علی محمدخان درگذشت و ادامه کار به پسر دیگرش، محمدرضاخان قوام‌الملک سوم واگذار شد. این پروسه طولانی و پرماجرا، منجر به خلق یکی از زیباترین باغ‌های تاریخی ایران شد.
ساختار و طراحی باغ نارنجستان قوام شیراز
باغ نارنجستان قوام در فضایی به مساحت ۳۵۰۰ مترمربع طراحی شده و شامل ساختمانی به مساحت ۹۴۰ مترمربع است. این ساختمان به دو بخش شمالی و جنوبی تقسیم می‌شود. در دوران قاجار، باغ نارنجستان قوام به دو بخش بیرونی و اندرونی تقسیم می‌شد. بخش اندرونی شامل فضای داخلی خانه، حمام گچینه و چندین خانه کوچک بود که امروزه از ساختار اصلی باغ خارج شده‌اند.
دوره‌های تاریخی و تغییرات
باغ نارنجستان قوام شیراز در دوران‌های مختلف به خانواده‌های مختلف از خاندان قوام‌الملک تعلق داشت. این بنا ابتدا به محمدرضاخان قوام‌الملک سوم، سپس به پسرش قوام‌الملک چهارم و در نهایت به ابراهیم‌خان قوام‌الملک پنجم رسید. ابراهیم‌خان در دوران سلطنت رضا شاه پهلوی، تمام القاب را از روی نام‌های شخصی حذف کرد و باغ نارنجستان قوام را به دانشگاه شیراز اهدا کرد تا به عنوان مرکز فعالیت‌های هنری و فرهنگی مورد استفاده قرار گیرد. پس از مرگ ابراهیم‌خان، باغ نارنجستان قوام به دانشگاه شیراز واگذار شد.
عطرها و تأثیر آن‌ها بر تجربه بازدیدکنندگان
عطرها یکی از جنبه‌های مهم باغ نارنجستان قوام شیراز هستند که تأثیر عمیقی بر تجربه بازدیدکنندگان دارند. عطرهای طبیعی گل‌ها و میوه‌ها به‌ویژه در فصل‌های مختلف سال، حس متفاوتی را به فضا می‌بخشند و به جذابیت باغ افزوده می‌کنند.
-
عطر نارنج و مرکبات
یکی از اصلی‌ترین عطرهایی که در باغ نارنجستان قوام شیراز به مشام می‌رسد، عطر نارنج و دیگر مرکبات است. عطر تازه و شیرین این میوه‌ها، فضای باغ را پر از نشاط و انرژی مثبت می‌کند. این عطر طبیعی که از درختان نارنج و پرتقال منتشر می‌شود، به بازدیدکنندگان احساسی از تازگی و طراوت می‌بخشد و تجربه‌ای دلپذیر از حضور در باغ را ایجاد می‌کند.
-
عطر گل‌ها و گیاهان دیگر
علاوه بر عطر مرکبات، گل‌های مختلفی که در باغ نارنجستان قوام کاشته شده‌اند نیز عطرهای دلپذیر و متنوعی را به فضا اضافه می‌کنند. عطر گل‌های رز، نسترن و دیگر گل‌ها، فضای باغ را به مکانی آرامش‌بخش و دلپذیر تبدیل می‌کند. این عطرها با هم ترکیب می‌شوند و احساس خوشایندی را به بازدیدکنندگان منتقل می‌کنند.
باغ و عمارت نارنجستان قوام: آشنایی با بخش های مختلف باغ
در اینجا، به تفصیل به بررسی هر یک از بخش‌های دیدنی این بنا خواهیم پرداخت و زیبایی‌های آن را از نزدیک خواهیم شناخت.
ورودی با تزیینات مجلل
ورودی باغ نارنجستان قوام شیراز ، نخستین جایی است که چشم را به خود جلب می‌کند. دیواره آجری و محکم ورودی با در چوبی منبت‌کاری‌شده، شما را به دنیای زیبای باغ و عمارت می‌برد. این در چوبی از جنس ساج، با جزئیات دقیق و هنرمندانه‌ای تزئین شده است. در دو طرف در، ازاره‌های سنگی با نقش سربازان قاجاری قرار دارد که تداعی‌کننده قدرت و زیبایی دوران گذشته است.
در بالای در ورودی، کتیبه‌ای از جنس مرمر صورتی به چشم می‌خورد که تاریخ احداث باغ در سال 1305 قمری و آیاتی از قرآن کریم به زیبایی بر روی آن نقش بسته است. در اطراف کتیبه، اشعاری از آسوده، شاعر شیرازی، به چشم می‌خورد که به زیبایی‌های این مکان افزوده است. ورودی با هشتی‌شکل خود، شما را به فضای داخلی باغ هدایت می‌کند که سقف آن با آجرکاری، کاشی‌کاری و گچ‌کاری‌های بی‌نظیری تزیین شده است. در این بخش، فروشگاه کوچکی برای خرید سوغاتی و لوازم سنتی وجود دارد که می‌توانید از آن یادگاری‌های زیبایی تهیه کنید.
حیاط اصلی و سرسبز
حیاط اصلی باغ نارنجستان قوام شیراز ، یکی از جذاب‌ترین بخش‌های این مجموعه است که میان عمارت‌های شمالی و جنوبی قرار دارد. این باغ بزرگ که با نرده‌های آهنی محصور شده، پر از درختان نارنج و گل‌های رنگارنگ است. درختان نارنج سرسبز که به سمت آسمان کشیده شده‌اند، فضایی دلپذیر و عطرآگین ایجاد کرده‌اند.
در مرکز حیاط، حوض سنگی باریکی قرار دارد که با آب‌نماهای هندسی زینت یافته است. این حوض با گل‌های رنگارنگ احاطه شده و زیبایی و آرامش را به باغ افزوده است. اگر از تماشای باغ سیر شوید، می‌توانید با دنبال کردن مسیر حوض، به عمارت قوام برسید. حوض بزرگ مستطیلی در روبروی ایوان عمارت، انعکاس زیبای عمارت را به تصویر می‌کشد و حس رویایی را به بیننده منتقل می‌کند.
تالار اصلی خانه
عمارت اصلی باغ نارنجستان قوام شیراز با ایوانی بزرگ و دو ستون مرمری به سبک معماری دوران زندیه طراحی شده است. تزیینات باشکوه این عمارت، نشان‌دهنده اوج هنر دوران قاجار است. این عمارت دو طبقه به همراه یک طبقه زیرزمین و ایوانی بزرگ دارد که هر کدام به نوبه خود، جلوه‌های منحصر به فردی از هنر و معماری آن دوران را به نمایش می‌گذارند.
درون عمارت، 20 اتاق وجود دارد که اکثر آن‌ها به یکدیگر راه دارند. زیرزمین این بنا در گذشته به‌عنوان اسلحه‌خانه و محلی برای نگهداری مواد غذایی و عرقیجات مورد استفاده قرار می‌گرفت. ایوان بزرگ و دیدنی عمارت، با دو ستون استوانه‌ای مرمری و سرستون‌های مقرنس‌کاری‌شده، به زیبایی باغ و حیاط را به نمایش می‌گذارد. سقف ایوان با نقاشی‌های زیبایی پوشانده شده که مرکز آن مدال بزرگی را به تصویر می‌کشد و اطرافش با منظره‌های بیضی‌شکل تزیین شده است.
اتاق‌های عمارت
دو طرف ایوان عمارت، دو سری پلکان قرار دارد که به بهارخواب و فضای داخلی عمارت منتهی می‌شود. بهارخواب فضایی باز و مسطح است که از آنجا نمای زیبایی از باغ نارنجستان قابل مشاهده است. اتاق‌های بزرگ با کاشی‌های سفید و آبی، فضایی لطیف و دلنشین ایجاد کرده است.
اتاق اصلی عمارت که در مجاورت ایوان قرار دارد، با آیینه‌کاری‌های دقیق و باشکوهی تزیین شده است که آن را به یکی از زیباترین اتاق‌های عمارت تبدیل کرده است. سقف این اتاق با آیینه‌کاری پوشیده شده که شباهت زیادی به طرح‌های فرش‌های ایرانی دارد و نورهای رنگارنگ از شیشه‌های رنگی به فضای داخلی تابیده و جلوه‌ای خاص ایجاد می‌کند.
تزیینات عمارت اصلی
درهای چوبی عمارت اصلی از جنس چوب گردو هستند و با منبت‌کاری‌های سبک هندی و تزیینات صدفی، به زیبایی‌های عمارت افزوده‌اند. نمای بیرونی عمارت با سه هلال زیبا تزیین شده که تصاویری از شیرها و پلنگ‌ها بر روی آن‌ها نقش بسته است. ازاره‌های مرمری اتاق اصلی با نقش‌های تخت‌جمشید تزیین شده و بخاری دیواری شاه‌نشین با نقش‌های داریوش هخامنشی و محمدرضا خان قوام‌الملک زیبایی‌های خاصی دارد.
موزه اشیای عتیقه نارنجستان
زیرزمین ضلع شمالی عمارت نارنجستان قوام به موزه‌ای وابسته به دانشکده هنر و معماری تبدیل شده است. این موزه، که به نام موزه نارنجستان قوام شناخته می‌شود، اشیای عتیقه و آثار باستانی را به نمایش می‌گذارد. در این موزه، مجموعه‌ای از ظروف قدیمی، سکه‌ها، تابلوها، کاشی‌کاری‌ها و سایر آثار باستانی قرار دارد. همچنین، کتابخانه‌ای با مجموعه کتاب‌های پروفسور آرتور پوپ در این موزه وجود دارد که به دانشگاه شیراز اهدا شده است.
خانه عرقی‌ها
خانه عرقی‌ها که در ناحیه شرقی عمارت واقع شده، در گذشته به نام عمارت مکتب‌خانه شناخته می‌شد. این عمارت به دلیل استفاده برای عرق‌گیری، به نام خانه عرقی‌ها معروف شد. با این حال، به دلیل آسیب‌های فراوان، نیاز به مرمت دارد و در حال حاضر امکان بازدید از آن وجود ندارد.
حمام گچینه
حمام گچینه یکی از حمام‌های قدیمی و معروف شیراز است که از طریق یک تونل به نارنجستان قوام وصل می‌شود. این حمام در سال 1300 هجری شمسی ساخته شده و در حال حاضر امکان بازدید از آن وجود ندارد.
ساختمان‌های بخش جنوبی
ساختمان‌های بخش جنوبی نارنجستان قوام شامل دو راهرو و ایوان‌های سرتاسری است که با ستون‌ها و نیم‌ستون‌های چوبی منبت‌کاری‌شده تزیین شده‌اند. این بخش نیز به زیبایی گچ‌کاری و کاشی‌کاری شده است. در قسمت‌های مختلف این ساختمان، تزیینات نقاشی و کاشی‌کاری به نمایش درآمده که از هنر دوران زندیه الهام گرفته شده است.
زیرزمین‌های مختلف
زیرزمین‌های نارنجستان قوام به‌عنوان یک دنیای زیرزمینی وسیع و منظم، به بخش‌های مختلفی تقسیم شده است. این زیرزمین‌ها از قسمت جنوبی تا شمالی ادامه دارند و به‌عنوان محلی برای نگهداری مواد غذایی، عرقیجات و همچنین به‌عنوان آشپزخانه و اسلحه‌خانه استفاده می‌شدند.
خانه زینت‌الملک
خانه زینت‌الملک که در بخش غربی نارنجستان قوام قرار دارد، در حال حاضر به موزه مشاهیر تبدیل شده است. این عمارت پس از مرگ زینت‌الملک قوامی به وارثان او رسید و به‌عنوان موزه مورد استفاده قرار گرفت. این بخش از عمارت نیز در دوران انقلاب دچار آسیب‌های جدی شده است.
با توجه به زیبایی‌های منحصر به فرد و تاریخچه‌ای که هر بخش از عمارت و باغ نارنجستان قوام به همراه دارد، این مکان به‌عنوان یکی از جاذبه‌های تاریخی و فرهنگی برجسته شیراز شناخته می‌شود و هر گردشگری که به این شهر سفر می‌کند، نباید بازدید از این مکان تاریخی را از دست دهد.
نگاهی در معماری حیرت‌انگیز باغ نارنجستان قوام
اگر با دقت به باغ نارنجستان قوام نگاه کنید، اولین چیزی که به چشم می‌آید، تقارن خیره‌کننده ساختار آن است. درب ورودی این عمارت، به گونه‌ای طراحی شده است که تمام عناصر ساختمان در توازن و هماهنگی کامل قرار دارند. ایوان مرکزی که در وسط عمارت واقع شده، با فضاهای دو طرفش و اتاق‌های جانبی کاملاً هم‌راستا و متقارن است. این تقارن، یکی از ویژگی‌های بارز معماری ایرانی و نماد دقت و زیبایی‌شناسی در ساخت بناهای تاریخی به شمار می‌آید.
نقاشی‌ها و تزیینات داخلی
یکی از ارکان اصلی طراحی و تزیین باغ نارنجستان قوام، نقاشی‌های هنرمندانه‌ای است که بر روی دیوارها و سقف‌های عمارت اجرا شده است. این نقاشی‌ها، با طرح‌های متنوع و رنگ‌های زنده، فضای داخلی عمارت را به گونه‌ای زیبا و چشم‌نواز تزئین کرده‌اند. نقاشی‌های فوق‌العاده‌ای که در این باغ به کار رفته، نمایانگر مهارت بالای هنرمندان ایرانی در دوران قاجار و زندیه است. این آثار هنری، علاوه بر زیبایی بصری، به‌خوبی داستان‌های تاریخی و فرهنگی آن دوران را روایت می‌کنند.
آینه‌کاری: شکوه و زیبایی
یکی از شگفتی‌های معماری باغ نارنجستان قوام، اتاق آینه و شاه‌نشین آن است که با آیینه‌کاری‌های منحصر به فردش، به یکی از دیدنی‌ترین بخش‌های این عمارت تبدیل شده است. آیینه‌کاری، به عنوان یکی از تکنیک‌های تزئینی ایرانی، در این اتاق با استفاده از روش‌های مختلف، بر روی سقف و دیوارها اجرا شده است. بازتاب نور در آینه‌ها و طرح‌های پیچیده و زیبا، فضایی مجلل و در عین حال دلپذیر را ایجاد کرده است که هر بیننده‌ای را به وجد می‌آورد.
معرق‌کاری: هنر چوب و طراحی
در باغ نارنجستان قوام، درها و ستون‌های چوبی با استفاده از تکنیک معرق‌کاری تزئین شده‌اند. معرق‌کاری، هنر ساختن الگوهای پیچیده و زیبا بر روی چوب است که با استفاده از قطعات کوچک چوب، طرح‌های اسلیمی و ترنج ایجاد می‌شود. این تکنیک، علاوه بر زیبایی بصری، به مقاومت و دوام چوب نیز افزوده و به شکلی هنری و چشم‌نواز به عمارت جلوه‌ای خاص بخشیده است.
مقرنس‌کاری: ظرافت در سقف
سقف هشتی ورودی باغ نارنجستان قوام، نمونه‌ای زیبا از مقرنس‌کاری ایرانی است. مقرنس‌کاری، یکی از تکنیک‌های تزئین سقف در معماری ایرانی است که با استفاده از آجر یا گچ، به ایجاد الگوهای هندسی و متقارن پرداخته می‌شود. این تکنیک، به سقف‌ها عمق و زیبایی خاصی می‌بخشد و در باغ نارنجستان قوام، نمایانگر مهارت و دقت بالای هنرمندان آن دوران است.
آجرکاری: زیبایی با روش‌های مختلف
آجرکاری‌های به کار رفته در باغ نارنجستان قوام، با استفاده از روش‌های مختلف چیدمان از جمله شطرنجی، بندسنگ، خفته و راسته، به فضای باغ و عمارت زیبایی خاصی بخشیده است. این تکنیک‌ها، علاوه بر ایجاد زیبایی بصری، به دوام و استحکام ساختار بنا نیز افزوده و نمایی دل‌انگیز از هنر آجرکاری ایرانی را به نمایش گذاشته است.
کاشی‌کاری: جزئیات هنری
نمای داخلی ضلع جنوبی باغ نارنجستان قوام، با کاشی‌کاری‌های دقیق و هنرمندانه تزیین شده است. این کاشی‌کاری‌ها شامل طرح‌های مختلف از جمله تصاویری از خدمتکاران، بلقیس ملکه سبا و دیگر جزئیات تاریخی است که با دقت و ظرافت بر روی کاشی‌ها نقاشی شده‌اند. این هنر کاشی‌کاری، یکی از جلوه‌های هنری مهم در معماری ایرانی است که به زیبایی و کیفیت نمای داخلی باغ افزوده است.
هنر حجاری در سنگ
ازاره‌هایی که در باغ نارنجستان قوام وجود دارند، با طرح‌های مختلفی از جمله تصاویری از تخت‌جمشید و سربازان قاجار بر روی سنگ‌های مرمرین حجاری شده‌اند. این هنر حجاری، به‌خوبی نمایانگر مهارت‌های هنرمندان ایرانی در دوره قاجار است و به جذابیت و شکوه باغ افزوده است.
بهترین زمان بازدید از باغ نارنجستان قوام
برای بازدید از باغ نارنجستان قوام شیراز ، بهترین زمان معمولاً فصل‌های بهار و پاییز است. در این فصول، هوای شیراز معتدل و دلپذیر است و شما می‌توانید از زیبایی‌های باغ و معماری آن به بهترین شکل ممکن لذت ببرید. همچنین، در این زمان‌ها، باغ در زیبایی کامل خود قرار دارد و فضای آرامش‌بخشی را برای بازدیدکنندگان فراهم می‌آورد.
آدرس و موقعیت باغ نارنجستان قوام
باغ نارنجستان قوام شیراز در استان فارس و در شهر شیراز واقع شده است. این باغ در محله «بالاکفت» و در قسمت شرقی انتهای خیابان لطفعلی‌خان زند قرار دارد. موقعیت جغرافیایی مناسب و دسترسی آسان به این مکان، آن را به یکی از محبوب‌ترین مقاصد گردشگری در شیراز تبدیل کرده است.
جمع‌بندی
باغ نارنجستان قوام شیراز، با طراحی هنرمندانه و بهره‌گیری از هارمونی رنگ‌ها و عطرها، نمونه‌ای برجسته از باغ‌های ایرانی و هنر باغ‌سازی در دوران قاجار است. این باغ با زیبایی‌های بصری خود و عطرهای دلپذیر، تجربه‌ای منحصر به فرد را برای بازدیدکنندگان فراهم می‌آورد. هارمونی رنگ‌های زنده و متنوع و عطرهای طبیعی، فضای باغ را به مکانی شگفت‌انگیز و آرامش‌بخش تبدیل کرده است که هر ساله گردشگران زیادی را به سوی خود جذب می‌کند. بازدید از این باغ نه تنها فرصتی برای لذت بردن از زیبایی‌های طبیعی است، بلکه تجربه‌ای از هنر و فرهنگ ایرانی را نیز به بازدیدکنندگان ارائه می‌دهد.