در قلب شهر شیراز، جایی که تاریخ و فرهنگ به هم پیوند خورده‌اند، باغ دلگشا چون نگینی درخشان جلوه می‌کند. این باغ با قدمتی که به دوران ساسانیان بازمی‌گردد، در طول قرن‌ها همچون بهشتی کوچک، آرامش و زیبایی را به بازدیدکنندگان خود هدیه داده است. باغ دلگشا با فضای سبز دل‌انگیز، جویبارهای زلال و عمارت باشکوهش، نمادی از هنر باغ‌سازی ایرانی و جلوه‌ای از بهشت بر روی زمین است.
این مکان رؤیایی که در نزدیکی آرامگاه سعدی قرار دارد، گویی از دل ادبیات فارسی به دنیای واقعی پا گذاشته است؛ جایی که عطر گل‌های نارنج و صدای دلنشین آب، هر لحظه روح را تازه می‌کند. قدم زدن در این باغ، سفری است به گذشته‌ای پر از شکوه و عظمت؛ سفری که هر قدم آن یادآور روزگارانی است که بزرگان ادب و هنر ایران، در سایه‌سار این درختان به تأمل و تفکر می‌پرداختند.
باغ دلگشا، با تاریخچه غنی و زیبایی طبیعی‌اش، نه تنها یک جاذبه گردشگری است، بلکه نمادی از فرهنگ و هنر ایرانی است که همچنان الهام‌بخش نسل‌های مختلف باقی مانده و در دل شهر شیراز می‌درخشد.
در این مطلب از سری مطالب گردشگری مجله تاپ توریست به معرفی جامع این باغ زیبا و کهن خواهیم پرداخت.
آشنایی با باغ دلگشا شیراز
باغ‌های ایرانی با معماری و طراحی منحصربه‌فرد خود همیشه در جهان شهرت داشته‌اند. این باغ‌ها نه تنها از لحاظ زیبایی، بلکه از نظر ساختار و کاربرد نیز توجه گردشگران و تاریخ‌نگاران را به خود جلب کرده‌اند. یکی از ویژگی‌های بارز باغ‌های ایرانی قرارگیری در مسیر عبور آب، محصور بودن با دیوارهای بلند، و وجود عمارت‌ها و استخرهای آب در داخل آن‌هاست. این سه عنصر اصلی، باغ‌های ایرانی را از سایر باغ‌ها متمایز می‌سازد. جهانگردان اروپایی که با این باغ‌ها آشنا شدند، آن‌ها را با عنوان «پرشین گاردن» به جهان معرفی کردند.
پیوند باغ‌های ایرانی با تاریخ پیدایش قنات‌ها، به این باغ‌ها جذابیتی بیشتر می‌بخشد. قنات‌ها به‌عنوان منبع اصلی تامین آب در ایران باستان، نقش مهمی در شکل‌گیری و طراحی باغ‌های ایرانی ایفا کرده‌اند. اولین باغ‌های ایرانی در امتداد خروجی قنات‌ها ساخته شدند. باغ پاسارگاد که به کوروش کبیر نسبت داده می‌شود، به‌عنوان یکی از نخستین نمونه‌های باغ‌های ایرانی شناخته شده است. کوروش کبیر با توجه به علاقه‌اش به طبیعت و هنر، دستور داد تا این باغ زیبا در پاسارگاد ساخته شود. شهر شیراز نیز به دلیل داشتن آب و هوای مطلوب و خاک مناسب، به عنوان مکانی برای ایجاد باغ‌های مختلف و زیبای ایرانی مشهور است.
یکی از این باغ‌های تاریخی و مشهور شیراز، باغ دلگشا است که در شمال شرقی این شهر واقع شده و از جاهای دیدنی استان فارس محسوب می‌شود.
تاریخچه باغ دلگشا شیراز
باغ دلگشا یکی از باغ‌های تاریخی ایران است که سابقه‌ی طولانی و پرباری دارد. ریشه‌های این باغ به دوران پیش از اسلام و به ویژه دوره‌ی ساسانیان باز می‌گردد، زمانی که این منطقه از شکوه و آبادانی بسیاری برخوردار بود. این باغ در نزدیکی کهندژ قرار داشت که از قلعه‌های مهم و استراتژیک آن زمان به شمار می‌رفت. باغ دلگشا در دوران ساسانی نه تنها یک مکان زیبا و دلنشین بود، بلکه از نظر تاریخی و فرهنگی نیز اهمیت ویژه‌ای داشت.
دوران صفویه
در دوران صفویه، باغ دلگشا یکی از باغ‌های مهم و تفریحی آن دوره بود و در نقشه‌ها و تصاویر گردشگران اروپایی نیز به چشم می‌خورد. این باغ به دلیل معماری زیبا و طراحی منحصر به فردش، توجه بسیاری از سیاحان و گردشگران خارجی را به خود جلب کرده بود. در زمان تیمور گورکانی، باغ دلگشا به اوج شکوفایی و آبادانی خود رسید. تیمور، که تحت تأثیر زیبایی و عظمت این باغ قرار گرفته بود، دستور ساخت باغی مشابه به آن را در شهر سمرقند صادر کرد و آن را نیز باغ دلگشا نام نهاد. این امر نشان‌دهنده‌ی تأثیرگذاری این باغ بر فرهنگ و هنر زمان خود است.
دوران افشاریه
دوران افشاریه نیز شاهد آبادانی و رونق این باغ بود. اما پس از مرگ نادرشاه افشار و تا شروع سلسله زندیه، باغ دلگشا دوران سختی را پشت سر گذاشت. در این دوره، باغ به دلیل ناآرامی‌ها و بی‌ثباتی‌های سیاسی و اجتماعی آسیب‌های زیادی دید و بخش‌هایی از آن به ویرانی کشیده شد. با این حال، با روی کار آمدن کریم‌خان زند و تأسیس سلسله زندیه، باغ دلگشا مورد بازسازی و احیا قرار گرفت و دوباره به یکی از باغ‌های زیبا و دیدنی تبدیل شد.
دوران قاجاریه
در دوران قاجاریه، بخش‌هایی از باغ دلگشا دوباره ساخته شد و برخی از ساختمان‌های موجود در آن نیز به این دوره باز می‌گردد. این باغ همچنان در دوران قاجار مورد توجه بود و تغییرات و بازسازی‌هایی در آن صورت گرفت که به حفظ و نگهداری از آن کمک کرد.
معماری باغ دلگشا: تلفیق هنر ایرانی و اصالت بی‌زمان
هنگامی که وارد خیابان دلگشا می‌شوید و به درِ ورودی باغ نزدیک می‌شوید، مسیری سرسبز و آرامش‌بخش پیش رویتان قرار می‌گیرد. این مسیر مستقیم که از دل باغ می‌گذرد، با عطر دل‌انگیز برگ‌های بهارنارنج و صدای جریان آب آمیخته شده است. باغ دلگشا همواره با آغوش باز از بازدیدکنندگان استقبال می‌کند، و مسیری که در کنار جویبارها جریان دارد، شما را به قلب باغ می‌برد؛ جایی که عمارت کلاه‌فرنگی با شکوه خود به چشم می‌خورد.
ترکیبی از اصالت و هنر
معماران ایرانی همواره توانسته‌اند با وارد کردن عناصر جدید به فرهنگ غنی خود، آثاری بی‌نظیر و ماندگار خلق کنند. باغ دلگشا یکی از نمونه‌های برجسته این تلفیق هنرمندانه است. در این باغ، ترکیب عمارت کلاه‌فرنگی که سبک معماری آن برگرفته از اروپا است، با باغ ایرانی که نمادی از آرامش و طبیعت است، به شکلی بدیع و زیبا به نمایش درآمده است.
مسیری به سوی قلب باغ
پس از ورود به باغ، قدم‌های خود را به آهستگی بردارید و از هر لحظه حضورتان در این فضای دل‌انگیز لذت ببرید. مسیر پر از عطر و بوی خوش است و هر قدمی که برمی‌دارید، به شما حسی از آرامش و نزدیکی به طبیعت را القا می‌کند. این مسیر شما را به حوض بزرگی در مقابل عمارت هدایت می‌کند؛ حوضی که فواره‌ای بلند و زیبا در مرکز آن قرار دارد و آب آن به آرامی در فضا پخش می‌شود.
هنر ایرانی در جزئیات
برای توصیف زیبایی‌های داخلی این عمارت، هر واژه‌ای ناکافی به نظر می‌رسد. بهتر است خودتان آن را از نزدیک ببینید و لمس کنید. اما فقط همین را بگویم که در ساخت این عمارت از چوب‌های باکیفیت، گچ‌بری‌های دقیق و هنرمندانه، طرح‌های اسلیمی، آیینه‌کاری‌های بی‌نظیر و پنجره‌های بیضی‌شکل استفاده شده است. این جزئیات همگی با هم ترکیبی بی‌نظیر از هنر و اصالت ایرانی را به نمایش می‌گذارند.
طبیعت و هنر در هم‌تنیده
در طراحی باغ دلگشا، طبیعت و هنر به گونه‌ای با هم ترکیب شده‌اند که هر بخش از باغ و عمارت گویی بخشی از یک کل یکپارچه و هماهنگ هستند. مسیرهای باغ با دقتی مثال‌زدنی طراحی شده‌اند تا نه تنها دسترسی به بخش‌های مختلف باغ را فراهم کنند، بلکه حس حرکت طبیعی در میان طبیعت را نیز به بازدیدکنندگان القا کنند. درختان بهارنارنج و نارنج که در دو سوی مسیرهای باغ قرار دارند، با عطر خود فضای باغ را پر کرده و احساس آرامش و سرزندگی را در دل هر بازدیدکننده‌ای برمی‌انگیزند.
یکی از نکات برجسته معماری باغ دلگشا، عمارت کلاه‌فرنگی است که به زیبایی تمام ترکیبی از هنر ایرانی و اروپایی را در خود جای داده است. این عمارت با ساختاری مستحکم و در عین حال ظریف، نشان از توانایی معماران ایرانی در پذیرش و تطبیق عناصر خارجی با فرهنگ بومی دارد.
ستون‌های بلند و باریک، پنجره‌های بیضی‌شکل و تزئینات داخلی این عمارت، همگی به گونه‌ای طراحی شده‌اند که با فضای باز و طبیعی اطراف خود هماهنگ بوده و در عین حال جذابیت و شکوه خاصی را به نمایش بگذارند.
ارتباط بین داخل و خارج
یکی از ویژگی‌های منحصربه‌فرد عمارت کلاه‌فرنگی، توانایی آن در ایجاد ارتباط بین فضای داخلی و خارجی است. بالکن‌های عمارت که رو به باغ و حوض مرکزی باز می‌شوند، به بازدیدکنندگان این امکان را می‌دهند که از داخل عمارت نیز از زیبایی‌های باغ بهره‌مند شوند. این بالکن‌ها با نرده‌های ظریف و طرح‌های زیبا، نه تنها به زیبایی عمارت افزوده‌اند بلکه به عنوان یک نقطه دید بی‌نظیر برای مشاهده کل باغ عمل می‌کنند.
الهام از طبیعت در طراحی داخلی
تزئینات داخلی عمارت کلاه‌فرنگی نیز الهام‌گرفته از عناصر طبیعی است. گچ‌بری‌های ظریف با طرح‌های گل و برگ، نقوش هندسی و اسلیمی که در سراسر دیوارها و سقف‌ها دیده می‌شود، همگی یادآور پیوند عمیق این بنا با طبیعت و محیط اطراف آن است. آیینه‌کاری‌های داخلی نیز با انعکاس نور طبیعی و بازتاب زیبایی‌های باغ، به فضای داخلی عمارت شکوه و جلوه‌ای دوچندان بخشیده‌اند.
آشنایی با قسمت های مختلف باغ دلگشا شیراز
باغ دلگشا، جواهری در قلب شیراز است که با زیبایی‌های طبیعی و معماری اصیل خود هر بیننده‌ای را مسحور می‌کند. این باغ تاریخی که قدمت آن به دوران ساسانیان می‌رسد، همواره به عنوان یکی از مهم‌ترین جاذبه‌های گردشگری شیراز شناخته شده است. دلگشا به معنای واقعی کلمه جایی است که روح و جسم انسان را تازه می‌کند. هر گوشه از این باغ حاوی داستان‌ها و رازهایی از گذشته‌های دور است که با هر قدم برداشتن، بازدیدکنندگان را به سفری در زمان می‌برد.
ورود به باغ: جادوی نخستین لحظات
با ورود به باغ دلگشا، اولین چیزی که نظر هر بازدیدکننده‌ای را جلب می‌کند، فضای سبز گسترده و منظمی است که از برگ، چمن، و درختان سربه‌فلک کشیده تشکیل شده است. مسیر سنگ‌فرشی که از ورودی باغ شروع می‌شود، به سوی عمارت کلاه‌فرنگی هدایت می‌کند.
در این مسیر، جوی آب آرامی به سوی شما جریان دارد که همزمان با شما به سمت این عمارت پیش می‌رود. قدم‌زدن در این مسیر، حس قدم‌گذاشتن در بهشتی زمینی را به شما القا می‌کند، جایی که طبیعت و معماری دست در دست هم داده‌اند تا یکی از زیباترین باغ‌های ایران را به وجود آورند.
عمارت کلاه‌فرنگی: قلب باغ دلگشا
در مرکز باغ، عمارت کلاه‌فرنگی همچون نگینی می‌درخشد. این عمارت که در دوره قاجار ساخته شده، نمونه‌ای بی‌نظیر از معماری سنتی ایرانی است. عمارت به شکل هشت‌ضلعی طراحی شده و در دو طبقه ساخته شده است. در اطراف عمارت، تالارهایی با شاه‌نشین‌های زیبا و پنجره‌هایی با شیشه‌های رنگارنگ قرار دارد که نور خورشید را به شکل رنگین‌کمانی زیبا به داخل عمارت می‌تاباند. این ساختمان با جزئیات دقیق و هنرمندانه‌ای تزئین شده است که از جمله آن‌ها می‌توان به آیینه‌کاری‌های بی‌نظیر در اتاق‌های طبقه دوم اشاره کرد.
این عمارت، نه تنها از نظر معماری بلکه به دلیل موقعیت مکانی خاص خود نیز بسیار جذاب است. قرارگیری در نقطه‌ای مرکزی در باغ و داشتن چشم‌اندازی به سوی حوض بزرگ و درختان اطراف، به این عمارت حس و حالی خاص و منحصر به فرد بخشیده است. از بالکن طبقه دوم این عمارت، می‌توان چشم‌اندازی بی‌نظیر از تمام باغ داشت که در هر فصل سال زیبایی خاص خود را دارد.
موزه باغ دلگشا: سفری به گذشته
طبقه اول عمارت کلاه‌فرنگی به موزه‌ای اختصاص داده شده است که در آن مجموعه‌ای از اشیای باستانی و آثار هنری به نمایش گذاشته شده است. این موزه، گنجینه‌ای از سکه‌ها، اسکناس‌ها، و دیگر اشیای قدیمی است که هر یک داستانی از تاریخ ایران روایت می‌کنند. اشیایی که در این موزه نگهداری می‌شود، نه تنها از نظر تاریخی بلکه از نظر هنری نیز بسیار ارزشمند هستند.
موزه رادیو: نوستالژی دوران گذشته
در طبقه دوم عمارت، موزه‌ای دیگر قرار دارد که به وسایل ارتباطی قدیمی اختصاص یافته است. در اینجا می‌توانید انواع رادیوهای قدیمی، گرامافون‌ها و دیگر ابزارهای ارتباطی قدیمی را ببینید که یادآور دوران نه چندان دوری هستند که ارتباطات به شیوه‌ای کاملاً متفاوت از امروز انجام می‌شد.
فضای سبز باغ: طبیعتی بی‌همتا
یکی از بارزترین ویژگی‌های باغ دلگشا، تنوع گیاهان و درختانی است که در آن یافت می‌شود. از نخل‌های سربه‌فلک کشیده گرفته تا درختان بهار نارنج که عطر آن‌ها تمام باغ را در فصل بهار فرا می‌گیرد. این باغ، مملو از درختان میوه، سرو، و گل‌های فصلی است که در هر گوشه آن می‌توان نشانه‌هایی از هنرمندی طبیعت و انسان را مشاهده کرد. نخل‌های بلند این باغ که به نظر می‌رسد سال‌ها از عمرشان می‌گذرد، همچون ستون‌هایی استوار بر سر باغ سایه انداخته‌اند و حس عظمت و شکوه را به بازدیدکنندگان القا می‌کنند.
حوض‌های باغ: آبی که زندگی می‌بخشد
یکی از نقاط دیدنی باغ دلگشا، حوض‌های زیبایی است که در نقاط مختلف باغ ساخته شده‌اند. این حوض‌ها با آب قناتی که از سعدیه به اینجا می‌آید، پر می‌شوند و به آبیاری درختان و گیاهان باغ کمک می‌کنند. بزرگ‌ترین حوض باغ، روبه‌روی عمارت کلاه‌فرنگی قرار دارد و با ابعاد بزرگ و طراحی مستطیلی خود، یکی از نمادهای این باغ به شمار می‌آید. آب فیروزه‌ای این حوض، که به رنگ آسمان نیشابور است، جلوه‌ای بی‌نظیر به فضای باغ می‌بخشد و بازتاب درختان و آسمان در آن، تصویری از بهشت را در ذهن بازدیدکنندگان تداعی می‌کند.
گیاهان و پوشش گیاهی باغ دلگشا
باغ دلگشا، به دلیل قرارگیری در منطقه‌ای با آب و هوای معتدل و خاک حاصلخیز، دارای پوشش گیاهی متنوع و غنی است. درختان نارنج که یکی از نمادهای باغ‌های شیراز به‌شمار می‌آیند، در سراسر باغ دلگشا به چشم می‌خورند. این درختان در فصل بهار با شکوفه‌های سفید و معطر خود، فضایی دل‌انگیز و آرامش‌بخش را در باغ ایجاد می‌کنند. علاوه بر درختان نارنج، درختان سرو، کاج، چنار، بید مجنون و خرمالو نیز در باغ دلگشا وجود دارند که هر یک به نوبه خود به زیبایی باغ می‌افزایند.
گل‌های متنوعی نیز در این باغ کاشته شده‌اند که در فصل‌های مختلف سال، زیبایی خاصی به باغ می‌بخشند. گل‌های رز، یاس، نرگس و اطلسی از جمله گل‌هایی هستند که در باغ دلگشا دیده می‌شوند. همچنین در بخش‌هایی از باغ، بوته‌های گل محمدی نیز کاشته شده‌اند که در فصل بهار، عطر خوش آن‌ها در فضای باغ می‌پیچد.
موقعیت و دسترسی به باغ دلگشا
باغ دلگشا در نزدیکی آرامگاه شاعر بزرگ، سعدی، واقع شده است. این باغ در جنوب تنگ آب‌خان و در دامنه‌های سرسبز کوهستان قرار دارد. برای رسیدن به این باغ می‌توان از وسایل نقلیه عمومی یا خودروی شخصی استفاده کرد. اتوبوس‌های خطوط پایانه شهید دستغیب به بلوار نارنجستان و بالعکس در نزدیکی این مکان ایستگاهی به نام چهارراه دلگشا دارند. همچنین نزدیک‌ترین ایستگاه مترو به این باغ، ایستگاه ولیعصر است که چند کیلومتر با باغ فاصله دارد و از آنجا می‌توان با تاکسی به باغ دلگشا رسید.
جمع بندی
باغ دلگشا شیراز یکی از گنجینه‌های فرهنگی و تاریخی شیراز است که با زیبایی طبیعی و معماری بی‌نظیر خود، به عنوان نمادی از بهشت در دل شهر شناخته می‌شود. این باغ با تاریخچه‌ای که به دوران ساسانیان بازمی‌گردد، شاهد تغییرات و تحولات زیادی در طول تاریخ بوده و همواره به عنوان یکی از مراکز مهم فرهنگی و هنری شیراز شناخته شده است.
فضای سبز زیبا، عمارت باشکوه و جویبارهای زلال باغ دلگشا، همگی عواملی هستند که این مکان را به یک مقصد گردشگری محبوب تبدیل کرده‌اند. این باغ نه تنها یک جاذبه طبیعی است، بلکه نمادی از هنر و فرهنگ ایرانی است که در طول تاریخ الهام‌بخش شاعران و هنرمندان بسیاری بوده است.
امروزه باغ دلگشا با حفظ اصالت و زیبایی‌های خود، همچنان به عنوان یکی از مهم‌ترین جاذبه‌های شیراز شناخته می‌شود و بازدید از آن تجربه‌ای فراموش‌نشدنی برای هر گردشگر خواهد بود.