ارگ تاریخی سریزد
در این مقاله از وب سایت گردشگری تاپ توریست شما را با ارگ تاریخی سریزد ، ارگ دو هزار ساله در یزد آشنا خواهیم کرد . در ادامه مطلب همراه ما باشید .
قلعه سریزد یکی از بزرگترین و کهن‌ترین صندوق امانات بانکی ایران و جهان در یزد است که در سه طبقه به مساحت ۷ هزار و ۷۹۰ متر و متشکل از ۴۶۸ حجره از خشت و گل بنا شده و قدمت آن به دوره حکومت ساسانیان، یعنی قرن سوم تا هفتم میلادی باز می‌گردد.
قلعه به منظور ذخیره سازی غلات و مواد غذایی بوده که در آن زمان از ارزش خاصی برخوردار بوده است. علاوه بر غلات، پول، طلا و زیورآلات روستاییان نیز در مواقع هجوم و غارت در این قلعه نگهداری می شده است. قلعه سریزد دارای سه طبقه است که از خشت و گل ساخته شده و مصالح مورد استفاده در آن آجر و گچ بوده است.
تزییناتی نظیر کادربندی و شومینه سازی نیز در آن دیده می شود. در دو طرف راهروها، اتاق های متعدد حجره مانندی است که هر کدام دارای درب و کلیدی مجزا به منظور ذخیره سازی اشیا گران بهای روستاییان بوده است.
ارگ سریزد ، کاروانسرای سلجوقی یا رباط کهنه، کاروانسرای صفوی یا رباط نو، عمارت تاریخی سنمبر، دروازه شهر فرافر، چاپارخانه، پاکنه (محلی که برای رسیدن به قنات حفر شده است)، آب‌انبار، آب‌انبار پای برج، آب‌انبار چهار بادگیره، آب‌انبار محله پایین، آب‌انبار حاج ابوالقاسم، آب‌انبار حاج علی، آب‌انبار محله میان، آب‌انبار سربالا، حسینیه نخل سریزد، حمام قدیمی سریزد، مسجد ابوالقاسم سریزدی، مسجد جامع سریزد و … بخشی از فضاهای تاریخی این مجموعه بی‌نظیر به شمار می‌روند.
کاروانسرا سلجوقی (رباط کهنه )
با بررسی های به عمل آمده، احداث این رباط به دوره ی سلجوقی (1194-1037 میلادی) نسبت دارد و چون از خشت خام ساخته شده است به آن رباط خشتی می گفتند. مسافران از این محل برای استراحت استفاده می کردند. ابعاد حیاط این کاروانسرا 25×25 است و پیرامون آن صفه هایی مستقل وجود دارد که این صفه ها به پستویی مرتبط است.
در گوشه های این رباط باراندازی برای چارپایان تعبیه گردیده است. هم چنین از چاپارخانه ای که در کنار مسجد قرار دارد برای نگهداری اسب و شتر استفاده می شود. به دلیل گرم بودن منطقه در اکثر جرزها،دیوارها و سقف ها از حداکثر عرض استفاده گردیده و از نظر ارتفاع هم نسبتا رفیع به نظر می آید. حیاط داخلی رباط نیز به اندازه ی 60 سانتی متر پایین تر از صفه ها و سایر قسمت ها می باشد.
کاروانسرای صفوی (رباط نو)
از تاریخچه ی این کاروانسرا اطلاعات دقیقی به دست نیامده ، لیکن با توجه به سبک ساختمانی و نوع مصالح به کار رفته می توان احداث بنا را مربوط به دوره ی صفویه (1501-1736 میلادی) دانست. این رباط در قسمت ورودی دارای حیاطی نسبتا کوچک است و در ضلع جنوبی حیاط آن اصطبلی سرپوشیده و بزرگ قرار دارد.
این رباط در قیاس با کاروانسراهای مشابه در سطح استان که صفه ها و اصطبل هایی در چهار طرف بنا دارند اندکی متفاوت بوده و در ضلع ورودی بنا در نمای بیرونی نیز هفت صفه دیده می شود.
عمارت تاریخی سنمبر
بنایی است که با گل و خشت و همانند قلعه ساخته شده است که قدمت آن به قرون 9 و 10 هجری می رسد. بنا به گفته ی اهالی سریزد که آن ها نیز از پدران و نیاکانشان شنیده اند, سنمبر همانند یک مزرعه ی دارای قنات آب بوده و استخری نیز در وسط آن وجود داشته است.
به طوری که آب این قنات در آن استخر می ریخته و برای مصارف کشاورزی استفاده می شده است. آن زمان این منطقه سرسبزی و طراوت خاصی داشته ولی بعد از خشکسالی های پی درپی , آب آن قنات خشک شده و از آن شهر جز ویرانه ای از یک قلعه باقی نمانده است.
دروازه شهر فرافر
در مورد این بنا چندین نقل قول وجود دارد. عده ای معتقدند که این بنا گوشه ای از دروازه ی خروجی سریزد و در واقع ورودی شهر یزد یا فرافر بوده (نام یزد قبلا ایساتیس و قبل از آن فرافر یا فرافتر بوده است) که به آن دروازه ی شهر مدفون فرافر می گفتند. بنابراین قدمت آن نزدیک به بیش از هزار سال می رسد.
عده ای دیگر معتقدند که این بنا باقی مانده ی دیوار جنوبی بقعه ای چهارضلعی و مکعبی شکل بوده است. این بنا با پوشش گنبدی که سه ضلع دیگر آن فرو ریخته و به صورت فعلی باقی مانده است, احتمالا به شکل یک خانقاه بوده که در این صورت قدمت آن به قرون هشتم و نهم هجری قمری (قرون 14 و 15 میلادی) محدود می شود.
چاپار خانه
این بنا در ضلع جنوبی جاده سریزد در پشت مسجد جامع واقع است. قدمت بنا به دوره سلجوقی (1194-1037 میلادی) میرسد که احتمالا دردوره زندیه مورد باز سازی قرار گرفته است.
چاپارخانه بنایی قلعه مانند است با سردری آجری در دو طبقه از خشت و گل، پلان بنا به شکل چهارگوش می باشد که در هر گوشه آن یک برج دیده بانی به چشم می خورد. دیوار های مجاور ورودی این بنا، مزین به تزئینات نظامی است. در این محل اسب ها و ماموران تازه نفس حاضر .بودند تا اخبار و نامه های حکومتی را در سریع ترین زمان ممکن به مقصد برسانند.
پاکنه
قدمت این بنا احتمالا به دوره ی صفویه (1501-1736 میلادی) می رسد. پاکنه در واقع محلی بوده که برای رسیدن به رشته قنات های حفر شده مورد استفاده قرار می گرفت. در سریزد نیز مانند دیگر مناطق کویری, رشته قنات های متعددی حفر شده تا بدین وسیله بر مشکل کم آبی غلبه کند.
پاکنه دارای یک ورودی طاقنما مانند و تعدادی پله بوده که از طریق این پله ها دسترسی به رشته قناتی که خیابان اصلی ارگ سریزد در جهت آن شکل گرفته, مشخص شده است.
آب انبار
قدمت بنا حدود 500سال و به دوران صفویه (1501-1736 میلادی) می رسد. آب انبار محل مصرف آب آشامیدنی در قدیم بوده است. این بنا از آجر پخته شده ساخته شده و دارای دو بادگیر با دهانه ساده و با جهت شرقی-غربی می باشد. نمای ورودی بنا آجری قدیمی است.
آب انبار پای برج
در کنار مسجد پای برج، آب انباری زیبا وجود دارد که قدمت آن به اواخر دوران قاجار( 1925-1796 میلادی) می رسد و دارای دو بادگیر وسیع و یک گنبد با بادگیرهای استوانه ای شکل است. این گونه آب انبارها در استان یزد محدود است و فقط در مهریز موجود می باشد. بر سر درب ورودی این آب انبار روی سنگ تاریخی به خط خوش، این عبارت نصب شده است: (قال رسول ا… و تعالی و سقاهم و بهم سربا طهوبا).
آب انبار چهار بادگیره
این بنا تنها آب انبار چهار بادگیره ارگ سریزد است که پیش از دوره ی صفویه (1501-1736 میلادی) ساخته شده است. سقف این بنا به منظور خنک نگه داشتن آب مصرفی چهار بادگیره به صورت گنبدی و نیمه گنبدی پوشیده شده و جهت بادگیرها در جهت وزش باد است. بادگیرها حالت مکنده دارند و هوای خنک را داخل مخزن می برند. بادگیرهایی که در جهت مخالف هستند ، هوای داخل مخزن را به بیرون هدایت می کنند و بدین طریق باد باعث خنکی هوا و آب داخل مخزن می شوند.
حمام قدیمی سر یزد
حمام قدیمی در محله بالا پشت حسینیه اصلی ارگ سریزد واقع است و قدمت آن همزمان با حسینیه بوده است. این حمام ها در دو قسمت زنانه و مردانه دارای سقف گنبدی شکل و ساخته شده ازخشت وگل می باشند که در قدیم محل استحمام اهالی سریزد بوده ولی اکنون متروک شده اند. حمام شامل گرمخانه، تنوره و اتاق ها و قسمت هایی برای شستشو می باشد.
مسجد ابوالقاسم سریزدی(مسجد جامع پای برج)
این بنا در کنار خیابان اصلی سریزد شماره 156 واقع است. در سر درب ورودی آن روی سنگ نبشته ای تاریخ 1268ه.ش به چشم می خورد که به عهد ناصرالدین شاه قاجار اشاره دارد. این مکان مقدس محل اقامه نماز جماعت درتابستان ها بوده و در بخش مسجد زمستانه آن نیز در فصول سرد سال نماز جماعت برپا می شود. در سقف محراب مسجد اشکال هندسی منظمی دیده می شود واطراف مسجد دارای قوسهای شاه عباسی است.
مسجد جامع سریزد
این بنا در انتهای محور اصلی رباط نو قرار گرفته وتاریخ احداث آن به قبل از قرن نهم هجری شمسی پیش از دوران صفوی می رسد. بنا دارای دو ورودی شمالی و جنوبی است که توسط یک دالان به هم مرتبط می شوند.سقف بنا فیروزه ای است و در داخل بنا کاشی کاری های زیبایی به چشم می خورد. این بنا هم اکنون به عنوان محل برگزاری نمازهای جماعت مورد استفاده قرار می گیرد.
الی گشت