سازه های آبی شوشتر
در این مقاله از وب سایت گردشگری تاپ توریست شما را با سازه های آبی شوشتر آشنا خواهیم کرد . در ادامه مطلب با ما همراه باشید .
سازه های آبی شوشتر یکی از آثار جهانی ایران است که در فهرست میراث جهانی یونسکو به ثبت رسیده است. از این محوطه تاریخی و بی نظیر، به عنوان بزرگ ترین مجموعه صنعتی دنیا پیش از انقلاب صنعتی نام برده اند. این سازه آبی که از آثار بی بدیل دوره هخامنشی محسوب می شود، اطلاعات و آمار خوبی را از ایران باستان در اختیار ما قرار می دهد. همچنین این اثر با توجه به زمان ساخت و دوره ای که در آن بنا نهاده شده است، از شاهکارهای فنی و مهندسی در جهان به شما می رود.
سازه های آبی شوشتر
اگر به شهر شوشتر سفر کردید، به راحتی می توانید از اهالی این شهر سراغ این سازه آبی عظیم و با شکوه را بگیرید. این مجموعه، یک سیستم آبیاری پیچیده است که طبق مدارک به دست آمده قدمتش به دوران حکومت داریوش بزرگ و قرن پنجم پیش از میلاد باز می گردد.
از دوره هخامنشیان تا زمان ساسانیان با استفاده از طراحی های هوشمندانه و کاملا مهندسی شده، مجموعه ای به هم پیوسته از پل ها، بندها، آسیاب ها، آبشارها، کانال ها و تونل های عظیم هدایت آب را ساخته اند تا بهره بیشتری از آب نصیبشان شود.
با وجود آن که در حال حاضر تنها بخشی از این ساختار پیچیده باقی مانده است؛ ولی با ریزش آب حاصل از پساب آسیاب ها، آبشارهای مصنوعی زیبایی ایجاد شد که به یک محوطه حوضچه مانند می ریزند و یک منظره حیرت انگیز و بی نظیر به وجود می آورد.
در واقع شاید بتوان گفت این مجموعه را باید موزه زنده صنعت آب ایران باستان نام گذاری کرد که سندی بر اثبات دانش بسیار پیشرفته ایرانیان در علوم آب در گذشته بوده است. یکی از مواردی که شگفتی بسیاری از افراد را در بر می گیرد، نحوه کار کردن این مجموعه است که در 1700 سال پیش با ابزارهای آن زمان چیزی نبوده است که به راحتی بتوان از کنارش گذشت.
بستن مسیر رودخانه کارون همزمان با احداث پل بر روی رودخانه ای که عرض آن بیشتر از 2 متر است و بعد از آن مهار جریان آب و بالا آوردن سطح آب رودخانه و روانه کردن آن به سوی زمین های کشاورزی شگفتی معماری ایران را به نمایش می گذارد.
ویژگی ها و مشخصات بنا
اصلی ترین کار سازه های شوشتر، مسدود کردن رود “گرگر” است تا سطح آب برای آبگیری تونل ها در تخته سنگ بالا بیاید. تونل های گرگر با انتقال آب از مجراهای خود، آب ساکنین منطقه را تامین میکند. در جنوب محوطه آبشارها، پلکانی 4000 ساله از سنگ ساخته شده که بیش از 200 پله دارد. این پله ها محوطه آبشار را به مناظق مسکونی متصل میکنند. جالب است که در مسیر پلکان ها اتاقک های کوچکی تعبیه شده که به نظر میرسد محل قرار گرفتن نگهبانان بوده است.
اتاقک های دیگری که شوادون نام دارند به موازات مجراهای سرعت دهنده جریان آب ساخته شده اند. این اتاقک ها محلی برای استراحت آسیابان شوشتر بوده اند که برای فرار از گرما به این اتاق ها پناه میبردند. به دلیل تعبیه پنجره ها و سقف های روباز، آسیابان به هنگام استراحت نیز میتوانستند به حرکت چرخ های آسیاب و جریان آب ناظر باشند. دقیقا رعایت همین نکات است که باعث شگفتی باستان شناسان دنیا شده است.
ساختمانهاي موجود در محوطه به سه قسمت تقسيم مي شود:
محوطه شرقي:
در اين محوطه حدوداً 10 آسياب قرار دارد. كه عبارتند از: آسياب دو برادران، داراب خان، حاج مندل، راتق، دهانه شهر. هركدام از اين آسيابها داراي دو سنگ آسياب است. آب مورد نياز اين آسيابها علاوه بر تونل دهانه شهر از تونل بليتي نيز تأمين ميشود.
محوطه شمالي:
قدمت ساختمانهاي موجود در اين محوطه نسبت به ساير ابنيه موجود در محوطه كمتر مي باشد. در اين محوطه علاوه بر آسيابهاي خدايي، آسياب رضا گلاب يا پنيري و آسيابهاي رضوان، تأسيسات مربوط به كارخانه برق مستوفي كه در سال 1332 ساخته شده، و تلمبه خانه كه آب مصرفي شهر را تأمين مي كرده استنیز موجود می باشد. آب آسيابهاي اين محوطه از تونل سه كوره، و آب مورد نياز كارخانه برق نيز از تونل دهانه شهر تأمين مي شود.
محوطه غربي:
در اين محوطه 21 آسياب قرارداشته كه آب مورد نياز اين آسيابها از تونل سه كوره تأمين مي شده است راه ورود به محوطه غربي از طريق پلی موسوم به دوپلون مي باشد. آسيابهاي اين محوطه در دو نوع شيبي و تنوره اي ساخته شده اند. علاوه بر آسيابها، كارخانه يخ جولازاده(1334) و يك تلمبه خانه آب نيز موجود است. در زير پلكان موجود در محوطه غربی (اين پلكان راه ارتباطي بافت قديم شهر با محوطه غربي بوده است) و بر بام آسياب موسوم به لوعلی ساختماني با پلان مربع و سقف گنبدي شكل به سبك آتشكده ها قراردارد كه به نمازخانه منسوب مي باشد. در انتهاي محوطه موسوم به سيكا قرار دارد. كه ورود به اين اتاقكها از طريق پلكانهايي كه در صخره تعبيه شده اند تأمين مي شود.
زیر مجموعه های سازه های آبی شوشتر
اجزای سازه‌های آبی شوشتر شامل : بند میزان، برج کلاه فرنگی، رودخانه دست کند گرگر، پل بند گرگر، مجموعه آبشارها و آسیابهای آبی، بند برج عیار و نیایشگاه صابئین، بند ماهی بازان شوشتر (بند خداآفرین)، قلعه سلاسل، نهر داریون، پل بند شادروان، بند خاک، پل بند لشکر و پل شاه علی، بند شرابدار، بند دختر، بند دارا
مجموعه آسیاب‌ها و آبشارهای شوشتر در مسیر «رودخانه گرگر» که خود از شاهکارهای فنی و مهندسی اعصار کهن است، بنا شده است. رود گرگر کاملاً به صورت مصنوعی و دستکند ساخته شده و احداث آن را به عصر اردشیر بابکان، شاهنشاه ساسانی نسبت داده‌اند.
بند شرابدار در جنوب شوشتر و بر روی شاخه‌ای از نهر داریون موسوم به نهر رقت به صورت شرقی- غربی قرار گرفته است. این سازه را بین دو بنای آبی مهم پل بند لشکر و پل بند ماهی بازان شاهدیم که در ضلع جنوبی آن قسمتی از حصار شهر قرار گرفته است.
بند میزان یک اثر بسیار مهم در مجموعه بناهای آبی تاریخی شوشتر است که رودخانه کارون را به دو شاخه شطیط و گرگر با نسبت مشخص ۴ دانگه و ۲ دانگه تقسیم میکند.
رودخانه دست کند گرگر شاخه‌ای مصنوعی از رود کارون است که در شمال شهر شوشتر توسط بند میزان از رود کارون جدا می‌شود و راه جنوب را در پیش می‌گیرد. این نهر با شماره ۱۷۵۹۹ در فهرست آثار ملی به ثبت رسیده است.
نهرداریون در دوره داریوش اول هخامنشی حفر شده و وظیفه آبیاری دشت میاناب شوشتر را داشته است. این نهر با شماره ۴۱۴۱ در فهرست آثار ملی به ثبت رسیده است.
بند ماهی بازان در اراضی شهر تاریخی دستوا و به منظور بالا نگهداشتن سطح آب ساخته شده است. این بند با شماره ۴۲۰۷ در فهرست آثار ملی به ثبت رسیده است.
بند دختر در آخرین تنگه کوهستانی که رود کارون از آن عبور میکند، بنا شده است.
بند دارا در منطقه میاناب و بر روی رود گرگر ساخته شده و مربوط به دوران هخامنشیان است.
در مجموعه سازه های آبی شوشتر، ساختمان آسیاب‌ها، آبشارها، کانال‌ها و تونل‌های عظیم هدایت آب و سیکا که محلی جهت استراحت و تفریح است قابل توجه و جالب هستند. در قسمت انتهایی ضلع غربی این مجموعه، سیکا قرار دارد که دسترسی به فضای درون آن از طریق چند پله دستکند میسر است. درون این فضا یک حوض 8ضلعی با کانال‌های کوچک به چشم می‌خورد.
آب این حوض از طریق یک جوی که از دیواره سیکا خارج می‌شود تأمین و از طریق دو کانال کوچک به درون رودخانه هدایت می شوداین مجموعه جزئی از کانال‌های آبرسانی به آسیاب‌ها بوده که بعدها در دوره قاجار و در زمان حکومت محتشم (از حکام محلی) سدی در این مکان زده شده. و در این مکان آب از یک قسمت داخل و وارد یک 8 ضلعی گود شده و سپس از این 8 ضلعی وارد دو کانال و از آنجا وارد رودخانه می‌شود. در مورد معنای «سیکا» نظرات متفاوتی ارائه شده است. لغت نامه دهخدا سیکا را نوعی مرغابی یا نوعی درخت و قومی از هندوان دارای مهب وشنو که شعبه‌ای از آیین بودائیست معرفی میکند.
الی گشت