بلاک چین چیست؟
زمانی که وارد دنیای ارزهای دیجیتال می‌شود و می‌خواهید برای اولین بار با این دارایی‌های تازه وارد و پرطرفدار آشنا شوید، با اصطلاحات مختلفی روبرو خواهید شد. یکی از اولین نام‌هایی که در این بازار می‌شنوید، بلاک چین است و اولین سوالی هم که مطرح می‌شود این است که بلاک چین چیست.
مقالات بسیاری به زبان‌های مختلف برای پاسخ به این سوال نوشته شده است. بعضی از این مقالات به صورت تخصصی این مفهوم را بررسی کرده‌اند و بعضی دیگر آن را برای افراد مبتدی توضیح داده‌اند. مقاله ما نیز در دسته دوم قرار دارد. در این مقاله به ساده‌ترین زبان ممکن یاد می‌گیرید بلاک چین چیست، چه قابلیت‌هایی دارد و چرا برای دارایی‌های دیجیتال مورد استفاده قرار می‌گیرد.
پاسخ به سوال بلاک چین چیست به زبان ساده
برای پاسخ به سوال بلاک چین چیست به زبان ساده، باید تعریف آن را به چند بخش تقسیم کنیم. بلاک چین تکنولوژی است که برای ذخیره اطلاعات به صورت دائمی و غیرمتمرکز مورد استفاده قرار می‌گیرد. Blockchain از ترکیب دو واژه Block به معنی بلوک یا واحد و chain به معنی زنجیره ایجاد شده است.؛ پس می‌توانیم آن را به یک زنجیر تشبیه کنیم که از واحدها یا بلاک‌های مختلف تشکیل شده است.
هر بلاک ظرفیت مشخصی دارد؛ اطلاعاتی که وارد شبکه می‌شوند، بعد از تایید توسط اعضای بلاک چین، به بلاک وارد خواهند شد. این کار تا زمانی که ظرفیت یک بلاک تکمیل شود، ادامه دارد. بعد از تکمیل ظرفیت، بلاک به زنجیره اضافه می‌شود و داده‌های بعدی در بلاک بعدی ذخیره می‌شوند. به همین ترتیب بلاک‌های حاوی اطلاعات یک به یک به زنجیره اضافه خواهند شد و اطلاعات را ذخیره می‌کنند.
گفتیم که بلاک چین یک سیستم غیرمتمرکز است. پایگاه‌های اطلاعاتی کنونی را تصور کنید؛ برای مثال می‌توانید پلتفرم‌های مختلف محتوایی (یوتیوب، اینستاگرام، فیسبوک)، سیستم‌های مالی (پی‌پال، زرین‌پال یا شاپرک) یا هر پلتفرم دیگری که الان از آن‌ها استفاده میکنیم را در نظر بگیرید. همه این پلتفرم‌ها یک پایگاه داده متمرکز دارند؛ یعنی اطلاعات کاربران روی یک سیستم مرکزی ذخیره می‌شود.
بنابراین افرادی که در رأس این پلفترم‌ها قرار دارند، بر روند ذخیره اطلاعات نظارت می‌کنند، به اطلاعات دسترسی دارند، می‌توانند از آن‌ها استفاده کنند و حتی می‌توانند به هر دلیلی به بعضی از کاربران، خدمات مورد نیازشان را ارائه ندهند. وجود این سیستم متمرکز و قرار دادن انحصار در اختیار عده‌ای خاص، چالش‌های بسیاری را به وجود آورده. بلاک چین این چالش‌ها را ندارد. زیرا هیچ نهاد مرکزی روی آن نظارت نمی‌کند؛ افراد به صورت مستقیم باهم تبادل اطلاعات و معامله انجام می‌دهند و نیازی به نظارت شخص ثالث نخواهند داشت.
امنیت بلاک چین چگونه تأمین می‌شود؟
یک سیستم متمرکز، معایب بسیاری دارد، اما خالی از مزیت نیست. نهاد مرکزی ناظر در کنار نظارت بر اطلاعات، امنیت شبکه را هم تأمین می‌کند. مثلا در سیستم بانکداری، بانک روی انجام تراکنش‌ها نظارت دارد و تنها در صورتی یک تراکنش را ثبت می‌کند که واقعا انجام شده باشد. اما در بلاک چین چنین واسطه‌ای نیست. اگر قرار است به صورت مستقیم با افرادی که آن‌ها را نمی‌شناسیم معامله کنیم، چطور می‌توانیم به آن‌ها اعتماد کنیم؟
راهکار بلاک چین برای حل این مشکل، استفاده از قراردادهای هوشمند است. این قراردادها بین دو طرف یک معامله ایجاد می‌شوند و شامل شرط‌هایی برای دو طرف هستند. مبلغ یا ارزشی که قرار است با این معامله جابجا شود هم در این قرارداد قفل خواهد شد. بعد از اینکه هردو طرف معامله به تعهداتشان عمل کردند، قرارداد اجرا می‌شود و ارزش قفل شده را آزاد می‌کند تا هرکدام از آن‌ها سودشان را دریافت کنند.
الگوریتم‌های اجماع و رمزنگاری هم از دیگر علت‌هایی امنیت بسیار زیاد شبکه‌های بلاک چین هستند. اگر به یاد داشته باشید، درباره ذخیره اطلاعات در بلاک‌ها صحبت کرده بودیم. هر بلاک بعد از تکمیل، رمزنگاری می‌شود و اطلاعات موجود در آن با استفاده از توابع پیچیده ریاضی، به کاراکترهایی غیرقابل درک برای انسان‌ها تبدیل می‌شود. در بهترین حالت اگر بخواهید این اطلاعات را رمزنگاری کنید، باید معکوس توابع ریاضی را اجرا کنید؛ این کار به منابع و هزینه زیادی نیاز دارد و هرکسی از پس پرداخت هزینه‌های آن برنمی‌آید؛ بنابراین امنیت بلاک چین تأمین می‌شود.
در شبکه بلاک چین، دستگاه‌هایی به نام نود فعالیت دارند که وظیفه تایید تراکنش‌ها برای ورود به بلاک و تشکیل بلاک را برعهده دارند. ما این نودها را به نام ماینر می‌شناسیم و همان فرایند ماینینگ است که بسیاری از افراد با استفاده از آن درآمد کسب می‌کنند. البته روش‌های مختلفی برای تایید این تراکنش‌ها وجود دارد و ماینینگ با دستگاه‌های سخت‌افزاری تنها یکی از آن‌هاست. این روش‌ها را با نام الگوریتم‌های اجماع می‌شناسیم.
انواع شبکه های بلاک چین
شبکه‌های بلاک چین انواع مختلفی دارند و هرکدام از آن‌ها برای کاربردهای خاصی مورد استفاده قرار می‌گیرند. با وجود اینکه پشتیبانی و میزبانی از دارایی‌های دیجیتال مهم‌ترین کاربرد این تکنولوژی در دنیای کنونی است، اما کاربردهای دیگری هم برای آن وجود دارد.
در ادامه انواع شبکه های بلاک چین را نام می‌بریم و درباره آن‌ها توضیحاتی ارائه خواهیم داد.
بلاک چین‌های عمومی
بلاک چین‌های عمومی دفاتر کل توزیع‌شده‌ای هستند که همه افراد می‌توانند به نسخه رمزنگاری آن دسترسی داشته باشند. زنجیره اکثر دارایی‌های دیجیتال از نوع عمومی است. به عنوان مثال زمانی که شما به عنوان یکی از اعضای شبکه اتریوم فعالیت می‌کنید، نسخه‌ای از دفتر کل توزیع شده اتریوم روی سیستمتان ذخیره می‌شود. زمانی که تغییری در دفتر کل ایجاد شود، نسخه موجود روی سیستم شما هم بروزرسانی خواهد شد. در نتیجه بلاک چین بین نودهای مختلف توزیع می‌شود و امکان تغییر اطلاعات یا سوء استفاده از آن‌ها به حداقل می‌رسد.
بلاک چین‌های خصوصی
زنجیره‌های خصوصی هم دفتر کلی برای ذخیره داده هستند، اما تعداد نودهایی که به این دفتر کل دسترسی دارند، محدود است. به عنوان مثال اگر یک کسب و کار بخواهد برای زنجیره تأمین خود از بلاک چین استفاده کند، به یک زنجیره خصوصی نیاز خواهد داشت. در این زنجیره نسخه‌ای از دفتر کل روی نودهای درگیر در زنجیره تأمین ذخیره می‌شود. بلاک چین‌های خصوصی معمولا تمرکززدایی کم‌تری نسبت به نمونه‌های عمومی دارند.
زنجیره‌های جانبی
زنجیره‌های جانبی یا لایه دوم نوع دیگری از بلاک چین هستند که برای مقایسه‌پذیری مورد استفاده قرار می‌گیرند. به عنوان مثال اتریوم یکی از شلوغ‌ترین بلاک چین‌های موجود در بازار است. زمانی که تعداد کاربران فعال در این زنجیره و تراکنش‌هایی که باید پردازش شود، افزایش پیدا می‌کند، زنجیره اصلی اتریوم از پس پردازش اطلاعات برنمی‌آید. در این مواقع زنجیره‌های جانبی به کمک می‌آیند، اطلاعات را پردازش می‌کنند و نتیجه نهایی ذخیره بلاک‌ها را به زنجیره اصلی اتریوم ارسال خواهند کرد.
زنجیره‌های ترکیبی
این بلاک چین‌ها به صورت ترکیبی از زنجیره‌های عمومی و خصوصی ایجاد می‌شوند و با نام کنسرسیوم هم شناخته می‌شوند. پروتکل‌هایی که به ویژگی‌های زنجیره‌های عمومی و خصوصی به صورت همزمان نیاز دارند، از زنجیره‌های این‌چنینی استفاده می‌کنند. این پروتکل‌ها معمولا خودشان بلاک چین اختصاصیشان را توسعه می‌دهند.
بهترین شبکه‌های بلاک چین
بیت کوین اولین بلاک چینی بود که در بازار ارزهای دیجیتال راه‌اندازی شد و به دنبال آن زنجیره‌های دیگری مثل لایت کوین و دوج کوین هم با استفاده از کدهای متن باز آن توسعه پیدا کردند. اما هیچکدام از این بلاک چین‌ها به عنوان بهترین شبکه موجود در بازار کنونی ارزهای دیجیتال شناخته نمی‌شوند.
در ادامه بهترین بلاک چین‌های بازار را نام می‌بریم:
- اتریوم
- کاردانو
- ریپل
- استلار
- ایاس
- ترون
- هایپرلجر فابریک
چرا دارایی‌های دیجیتال روی بلاک چین توسعه داده شده‌اند؟
زمانی که ساتوشی ناکاماتو برای اولین بار بیت کوین را معرفی کرد، درباره رسالت‌های مختلف آن حرف زد و این رسالت‌ها به هدفی برای تمام دارایی‌های دیجیتال تبدیل شدند. بیت کوین قرار بود یک دارایی مستقل از نظارت حکومت‌ها و نهادهای مالی باشد و به صورت غیرمتمرکز عمل کند. تراکنش‌های بیت کوین قرار بود به صورت ناشناس انجام شود و امنیت بالایی داشته باشد. همچنین این ارز دیجیتال قرار بود به یک واحد مالی جهانی تبدیل شود و امکان انتقال آن بین مردم سراسر دنیا وجود داشته باشد.
تنها تکنولوژی که می‌توانست این اهداف را برآورده کند، بلاک چین است. این تکنولوژی از ده سال قبل از بیت کوین وجود داشت، اما به بلوغ نرسیده بود. از زمانی که ناکاماتو تصمیم گرفت از آن برای توسعه بیت کوین استفاده کند، مشهور شد و به همراه دارایی‌های دیجیتال رشد کرد. در حال حاضر بلاک چین علاوه بر بازار ارزهای دیجیتال، کاربردهای بسیار دیگری هم دارد.
البته در حال حاضر هنوز رسالت بیت کوین انجام نشده و بسیاری از اهداف آن محقق نشده. مثلا بسیاری از ارزهای دیجیتال در صرافی‌های متمرکز مبادله می‌شوند؛ در نتیجه هنوز روی آن‌ها نظارت وجود دارد و به هدف غیرمتمرکز بودن دست پیدا نکرده‌اند.
دیفای، کاربرد تازه تکنولوژی بلاک چین
دیفای (DeFi) به معنی امور مالی غیرمتمرکز و Dappp به معنی اپلیکیشن‌های غیرمتمرکز هستند. با ظهور این تکنولوژی تازه، دارایی‌های دیجیتال یک گام بزرگ به سمت رسالتشان برداشتند. اپلیکیشن‌های غیرمتمرکز و دیفای پلتفرم‌ها و پروتکل‌هایی هستند که توسط هیچ نهاد مرکزی نظارت نمی‌شوند و خدماتشان را با استفاده از قراردادهای هوشمند به کاربران ارائه می‌دهند.
خدمات دیفای شامل مواردی مختلفی مثل صرافی‌های غیرمتمرکز، بازارهای خرید و فروش NFT، پلتفرم‌های بازی کریپتویی برای کسب درآمد و پلتفرم‌های متاورسی هستند.
معایب بلاک چین چیست؟
تا این بخش از مقاله به کاربردها و مزایای بلاک چین پرداختیم، اما این تکنولوژی خالی از ایراد نیست. محدودیت‌های موجود بر سر راه بلاک چین مانع مهمی برای پیشرفت آن ایجاد کرده است. در ادامه به معایب این تکنولوژی اشاره میکنیم.
- بلاک چین به اندازه سیستم‌های متمرکز برای پردازش تراکنش‌ها ظرفیت ندارد، در نتیجه نمی‌تواند برای پاسخگویی به نیاز جهانی مورد استفاده قرار بگیرد.
- مقیاس‌پذیری یکی از مهم‌ترین چالش‌های بلاک چین‌هاست. زمانی که تعداد کاربران شبکه زیاد می‌شود، کارمزد تراکنش‌ها به شدت افزایش پیدا می‌کند و سرعت پردازش هم کم‌تر می‌شود. رقابت بر سر مقیاس‌پذیری یکی از مهم‌ترین فاکتورهایی است که زنجیره‌های مختلف بر سر آن رقابت می‌کنند.
- بلاک چین قابلیت پیگیری ندارد؛ در صورتی که به هر دلیلی تراکنشی اشتباه در شبکه انجام بدهید، مورد سوء استفاده قرار بگیرید یا به یک نفر اعتماد اشتباه کنید، احتمال اینکه بتوانید از طریق قانون پیگیری کنید و مالتان را پس بگیرید، بسیار کم است.
- اطلاعات ثبت شده روی بلاک چین غیرقابل ویرایش و حذف هستند. (این موضوع هم می‌تواند یک نقطه ضعف باشد و هم یک نقطه قوت)
- بلاک چین‌ها هنوز به صورت کامل از نظر قانونی تایید نشده‌اند و بسیاری از حکومت‌ها هنوز در پذیرش و قانون‌گذاری برای آن‌ها درگیری‌های بسیاری دارند.
در ابتدای راه‌اندازی ارزهای دیجیتال، شایعات بسیاری درباره استفاده از بیت کوین و سایر ارزهای دیجیتال برای پولشویی منتشر شده بود. مردم می‌گفتند از آنجایی که بیت کوین ناشناس است و امکان پیگیری تراکنش‌های آن وجود ندارد، اعضای دارک‌وب و مجرمان برای تراکنش‌هایشان از آن استفاده می‌کنند. در واقع باید بگوییم مجرمان از روش‌های مختلفی برای پولشویی استفاده می‌کنند و حتی در سیستم‌های متمرکز سنتی هم امکان کلاهبرداری و پولشویی وجود دارد. پس نمی‌توان این موضوع را به عنوان یکی از معایب انحصاری بلاک چین و ارزهای دیجیتال برشمرد.
کلام آخر
در این مقاله توضیحاتی درباره بلاک چین خواندید و با مفهوم کلی آن آشنا شده‌اید، اما همچنان به اطلاعات بیشتری در این زمینه نیاز دارید. مثلا در همین مقاله با اصطلاحاتی مثل قرارداد هوشمند یا الگوریتم اجماع آشنا شدید. ما توضیحات کلی درباره چیستی این مفاهیم ارائه دادیم، اما برای اینکه دقیقا متوجه شوید معنی و کاربرد آن‌ها چیست، به اطلاعات جامع‌تری نیاز خواهید داشت. به همین دلیل توصیه میکنیم مجله ارز دیجیتال داموند را دنبال کنید. در این مجله، بروزترین اطلاعات درباره بازار ارزهای دیجیتال از بهترین منابع زبان اصلی جمع‌آوری می‌شوند و به زبان ساده در اختیار کاربران قرار می‌گیرند. در این مجله بروزترین اطلاعات درباره انواع شبکه‌های بلاک چین موجود در بازار ارائه می‌شود.
داموندمگ زیرمجموعه‌ای از صرافی ارز دیجیتال داموند https://damond.ir/ است. این صرافی یکی از ایمن‌ترین مراکز معاملات ارزهای دیجیتال در ایران است که امکان خرید توکن‌ها و کوین‌های مختلف با استفاده از ریال ایران را به صورت مستقیم فراهم کرده است.