روستای ماخونیک یکی از ده روستای عجیب ایران که ویژگی های زیستی و جلوه های قومی و فرهنگی منحصر به فرد آن نظر پژوهشگران و سیاحان را به خود جلب کرده و تحسین و شگفتی آن ها را برانگیخته است . این روستا در ۱۴۳ کیلومتری بیرجند مرکز خراسان جنوبی و در مرز مشترک ایران و افغانستان قرار دارد. در مورد وجه تسمیه ماخونیک با استناد به معتبرترین اسناد با قدمت ۳۰۰ ساله و ادعای قدیمی های روستا به این نتیجه رسیدیم که نام قدیم ماخونیک « مادخونیک » بوده که از دو جزء « ماد » و « خونیک » تشکیل شده است .

از ویژگی های بارز مردم ماخونیک کوتاهی قد آنهاست . متوسط قد اهالی این روستا ۸۰ تا ۱۲۰ سانتی متر است . این روستا به سرزمین ” لی لی پوت ها ” معروف است . یکی دیگر از ویژگی های روستای ماخونیک طرز معماری خانه هاست مسکن هایی که بر خلاف خانه های عادی در زیر زمین ساخته می شوند و گاه سقف آنها هم سطح زمین است . سقف هایی که از خار و خاشاک و یا گل هستند . این خانه ها شکل مشخصی ندارند و نوعاً متناسب با ناهمواریهای منطقه ساخت شکل می گیرند . سقف این خانه ها کوتاه است و تقریبا یک متر داخل زمین قرار دارد . نصف بیشتر خانه داخل زمین است و به همین دلیل و نیز با وجود دیوارهای ضخیم هم در تابستان بسیار خنک است و در زمستان بسیار سرد است . سقف خانه ها چوبی است .

قلعه باغ مود

قلعه باغ مود در فاصله 30 کیلومتری بیرجند و در شهر مود واقع شده است. حصار این باغ دارای 20 برج مدور با فواصل مشخص از یکدیگر است. علاوه بر این برجها یک خندق به عرض تقریباً 10 متر دور تا دور حصار حفر شده که دفاع از قلعه را آسانتر می نموده است.درداخل قلعه بقایایی از یک بنای قدیمی که عمارتی تشریفاتی بوده بر جای مانده و شامل چند ایوان، بقایای یک هشتی، راهروها و اتاق ها است.این مجموعه گنجینه ای ارزشمند از تزئینات وابسته به معماری را در خود جای داده است.

معدن گوریت نزدیک شهرستان سربیشه قرار گرفته است. در این معدن رخنمون هاى زیبایى از ستون هاى شش گوش بازالت (آندزیت بازالت) به چشم مى خورد که بر روى آنها لایه اى کرم رنگ دیده مى شود. یکى از ویژگى هاى این ستون ها خمش در برخى بخش ها است که چشم انداز زیبایى به آنها بخشیده است. بازالت هاى سربیشه اکنون براى به کارگیرى در کارهاى عمرانى گوناگون برداشت مى شوند. سن بازالت هاى سربیشه نئوژن است.

ستونهای منشوری مخصوص سنگهای آتشفشانی بوده و انقباض ناشی از انجماد گدازه و نیروی كششی ایجادی باعث كشش در سه جهت موازی با سطح گدازه و با فاصله زاویه ای ۱۲۰ درجه از یكدیگر اثر می كنند. در نتیجه تأثیر این نیروها، توده آذرین در جهت قائم به ستونهای شش گوش مستقیم می گردد. معمولاً ردیف منشورهای عمیق تر منظم تر از ردیف منشورهای بالایی گدازه است.